tag:blogger.com,1999:blog-10602478105016500592024-02-19T06:36:38.246-08:00blog w budowieMonika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.comBlogger175125tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-71824623655781987932019-02-10T14:12:00.002-08:002019-02-10T14:14:27.441-08:00"In Ostrowiec, to stay? Oh, no". Post-War Times (3/3)Jack Borenstein says:<br />
<br />
It was 1945, and I was about 21. It was April and around my birthday, but not too many Jewish people knew their birthday.<br />
<br />
<b>Germany</b><br />
What was later? After the liberation we lived in something like a camp in Feldafing for a few months. It looked like a camp, but we were free. Once you were free, you could do whatever you want. After a few days, we took a train to Munich. If we didn't have enough bread, we went to a city not far away, and there was a bakery. When they saw us, they gave us a loaf of bread. For free. Why? The Germans knew what they did. They knew we don't have any money, anyway.<br />
<br />
Whom did I spend time with? I knew most of the people. A lot of people were from my hometown. But I had really one friend. I used to watch him, as he was smaller than I was. We lived together in Germany for a couple of years, till it appeared he had family in Brazil and he left. And I stayed in Munich for five years.<br />
<br />
I remember how I made my first few dollars, some money. We went from Munich to another city, then we went to another, and we got some linen. I took some. You might call it stealing. And from there we went to Italy, I don't remember how, and in Italy, we sold the linen. We went back, and the second time, I took 10 cartons of cigarettes from American soldiers, and I sold them in Italy.<br />
<br />
It was easy to go to Italy. You took a train. They asked you: where are you going? You said: to Palestine. It was a good excuse. And to get back to Germany, we walked. We had to walk through Alps. Somehow, I got back to Germany twice. That's how I made my first few dollars. In Bergen-Belsen, after the war, there were Jewish survivors and there used to be a black market there. We used to go there. We bought some stuff, took some train, all night, went to Hamburg, took a bus, and went there, sold some stuff... Well, it was a black market. You bought some marks, some dollars. That's how it started up. I made ten dollars, and it was a lot of money.<br />
<br />
<b>Ostrowiec</b><br />
Why did I come back from Germany to Poland? No, not to search for anybody. I knew that the family was gone.<br />
<br />
I went to Poland twice in 1945. I don't even remember if it was winter or summer. I came back to find out what I can do with my father's building. I was waiting in Ostrowiec for the paper that the house belongs to me. And it took a few weeks, at least 6 weeks.<br />
<br />
I came back because of the house, but I did not go into it. Why? Oh, people lived there. I was really scared to go in there. (crying) I walked by a few times, but I was afraid to go in.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjP-uWHFI4Kt4gUaB477AUg0zU2YlhtfM85pES2bBQNiWnBjisaZ1cr5B5x3DV5-ZQ-w5WYpgwPddUeNAmCZEsLdXyvhlYRYx4Uiz8i3PWzWX0X1wXHzbcc-bCeR6yjDaUNFs6fhtpyZzqs/s1600/IMG_4056.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1600" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjP-uWHFI4Kt4gUaB477AUg0zU2YlhtfM85pES2bBQNiWnBjisaZ1cr5B5x3DV5-ZQ-w5WYpgwPddUeNAmCZEsLdXyvhlYRYx4Uiz8i3PWzWX0X1wXHzbcc-bCeR6yjDaUNFs6fhtpyZzqs/s320/IMG_4056.JPG" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">2018. Górzysta Street</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<br />
Where did I stay? With a friend, on the Młyńska Street, close to our house, but closer to Aleja. There was another Jewish factory. One of the sons of the owner survived, he was older than I was, and I stayed with him.<br />
<br />
I never went back to our house, so I didn't know anything about the leftovers of the factory including the machinery we bought before the war. About a month before the start of the war on, my father made up [an agreement] with a brewery not far from my house. They were supposed to supply beer in barrels and they even sent us machines, to fill the beer into the bottles. But since the war broke out, we didn't do anything with the machines.<br />
<br />
After the war in Ostrowiec, there were hardly any Jews. Just a few. They opened the kitchen so that Jewish people could go and get a soup. There was a kitchen for the Jewish people; ladies cooked for us. They opened up a kitchen, just in case somebody come back to Poland. Anybody wanted some food once they came back.<br />
<br />
I don't even remember what I did during these 6 weeks that I waited for the paper [about the ownership of the house on Gorzysta St.]. There was a memorial ceremony at the Jewish cemetery. I am not sure exactly when I came to Ostrowiec the second time after the war. I think it was after the Kielce pogrom. Some Jewish people were in Ostrowiec during that time. Not a lot, but some.<br />
<br />
Why didn't I stay in Ostrowiec? In Ostrowiec, to stay? Oh no, I couldn't do it. Because of the memories? Yes, too. But I have nothing to do there. The atmosphere wasn't the same. The market... there was no market there. You didn't see anything new. I even met one Gentile, Wowrzek, I remember him as long as I lived as a child. He worked in our soda factory every day. He helped fill up the water tank that was on our roof. While I was at the marketplace in Ostrowiec after the war, I met him once but we didn’t spend a lot of time talking together.<br />
<br />
Did I hear about the killing in the Fajga Krongold house? Yes. That's why I didn't stay there.<br />
<br />
I am not saying that everybody was against the Jews. But the Poles didn't behave good, really. Even after they knew all the Jews were killed.<br />
<br />
Did we get any help from the Polish people? No, no, no, I didn't need anything from them.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVE4PyIkPbF4-SMZJyDECRaUBsaGcTGKxC9zkXQPUle6QX-Gn8udfRlvGUTqHNMzrLS3Lc_Q7oO98Tk7b1Pr9Ts2-OzmqnC_q9-CFhpxO2q0JDyPefOMEdzijbMK1GseJNlxNCXrD9i6ff/s1600/IMG_4075.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1600" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVE4PyIkPbF4-SMZJyDECRaUBsaGcTGKxC9zkXQPUle6QX-Gn8udfRlvGUTqHNMzrLS3Lc_Q7oO98Tk7b1Pr9Ts2-OzmqnC_q9-CFhpxO2q0JDyPefOMEdzijbMK1GseJNlxNCXrD9i6ff/s320/IMG_4075.JPG" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">2018. Ostrowiec</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
***</div>
<br />
The killing in the Fajga Krongold house - it was a murder committed in Spring 1945. Two young Polish men entered a house where Jewish people stayed and opened a fire.<br />
<br />
Four Jewish people were killed and another four injured. These people were Holocaust survivors, all of them were young. Fajga Krongold, Leibl Lustig, Chaja Szpigiel and a 23-year-old woman from Ćmielów were killed, and Hersz Zylberberg, Leon Szpilman, Mania Szpilman and a fourth, unknown person were injured.<br />
<br />
Young Polish men were members of a troops of so called cursed soldiers – anti-communist resistance. They entered Krongold's house because they believed she had a list of Polish people who contributed to the death of any Jews during the war and they wanted to take the list from her.<br />
<br />
Leon Szpilman, injured, helped to identify attackers, but when he left hospital, he was threatened and intimidated. He and his wife Mania also weren't able to get back their house (a Polish person lived there), and finally they left Ostrowiec forever. (annotation: MP)<br />
<br />
More (in Polish):<br />
<br />
<ul>
<li><a href="https://blogwbudowie.blogspot.com/2018/03/morderstwo-w-domu-fajgi-krongold.html" target="_blank">The murder in the Fajga Krongold House</a></li>
<li><a href="https://blogwbudowie.blogspot.com/2016/02/celem-zabezpieczenia-swego-zycia-ob.html" target="_blank">Why Leo Spellman left Ostrowiec</a></li>
</ul>
<br />
<div style="text-align: center;">
***</div>
<br />
See previous parts:<br />
<ul>
<li><a href="https://blogwbudowie.blogspot.com/2019/01/jack-borenstein-who-lived-at-gorzysta.html" target="_blank">Introduction: Jack Borenstein, who lived at Górzysta Street </a></li>
<li><a href="https://blogwbudowie.blogspot.com/2019/01/these-places-in-front-of-my-eyes-pre.html" target="_blank">These places in front of my eyes. Pre-war Ostrowiec (1/3)</a> </li>
<li><a href="https://blogwbudowie.blogspot.com/2019/01/i-was-sure-that-no-one-survived.html" target="_blank">I was sure that no-one survived. The Holocaust Years (2/3)</a> </li>
</ul>
Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-35847992262276138792019-01-27T02:43:00.000-08:002019-01-27T02:45:32.396-08:00I was sure that no-one survived. The Holocaust Years (2/3)Jack Borenstein talks:<br />
<br />
The Germans invaded Poland September 1, in 1939, and within about 10 days, they occupied Ostrowiec. I remember that during the first week they arrived, one night, we heard shooting that woke us up. We looked out the windows and saw that the Germans took out some of our Jewish neighbors from their home and shot them on the sidewalk. Some of the victims were communists.<br />
<br />
After a little while, the Jews were forced to wear a band on the arm and a star on the front of the clothing with the word ‘Jude’ written on it. The Germans forced the Jews to live in a Ghetto on certain streets close to the Rynek marketplace.<br />
<br />
<span style="background-color: white;">I also remember that the Nazis rounded up 29 influential non-Jewish Poles and hung them one by one at the Rynek, after announcing to the residents that they should go to the square to witness the hangings.</span><br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi46W-SQ9mNTDyySrG2CgH8PxShiTFsdfsSskFanNRW2NKYO1-Q2E7i3IOjmNqFA1EnNqj7wBtxqIEWOh_vDF4b8B5nJlBvLTV1tEz_Izdutq0MylK7hyphenhyphen5R8lalAo9EO-P1YAA6WaggW5Ba/s1600/20180726_200407.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1600" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi46W-SQ9mNTDyySrG2CgH8PxShiTFsdfsSskFanNRW2NKYO1-Q2E7i3IOjmNqFA1EnNqj7wBtxqIEWOh_vDF4b8B5nJlBvLTV1tEz_Izdutq0MylK7hyphenhyphen5R8lalAo9EO-P1YAA6WaggW5Ba/s320/20180726_200407.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">2018. Between the marketplace and the nonexistent synagogue</td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<b>The Liquidation of the Ostrowiec Ghetto in 1942</b><br />
The Germans announced that all Jews should gather at the marketplace. Most went there, but some families decided to hide. After all the families assembled, they called out: whoever works in the steel mill Zakłady Ostrowieckie, should assemble near the police station (at the Floriana Square - MP).<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
The only reason I survived was that my father paid to get papers that I worked in the steel mill. I think he must have known something was going to happen. As I told you, no Jews ever worked there until the war. When the war started, they took in some Jews. I think they did it, because Jewish people worked for nothing. That's how I was separated from the majority of the Jews that were gathered at the square. After a few hours we marched down to the factory, to the Zakłady. That was the first I had ever went there.<br />
<br />
The rest of the Jews were sent from the Rynek to a nearby field. There used to be a school. They kept them there for two days. I don't think they fed them.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiR7rt8feFHBIAb4Nck9y5RUhjEHv7Foo_Sktp4M3-ynOZFAqxbX1MMZhJkWOSZnSXYMkF-wuMeX9PMKO_ptBa5_AhHExYco8M55eRQpG0bRNCHXJzA0KBuXRHmCM27_csOCCIZzfIf4CCp/s1600/20180726_202931.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1600" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiR7rt8feFHBIAb4Nck9y5RUhjEHv7Foo_Sktp4M3-ynOZFAqxbX1MMZhJkWOSZnSXYMkF-wuMeX9PMKO_ptBa5_AhHExYco8M55eRQpG0bRNCHXJzA0KBuXRHmCM27_csOCCIZzfIf4CCp/s320/20180726_202931.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">2018. The field by the school</td></tr>
</tbody></table>
<br />
When I was in Zakłady working, well, it was not far away from the train station. So we did see that they loaded the people, all the Jews, on the train that took them away. That train took them to a death camp, really.<br />
<br />
How was I sure that my family was killed? Two girls jumped from the train. They came back to Ostrowiec, but they had no place to stay, but at Zakłady Ostrowieckie, they found a place to stay, and they joined us. We knew that they jumped out because they found out that all the Jews from the train will go to crematorium. So we were sure that no one survived. I had no hope.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimod3mEv3CIdCTuAFwOfgXdKbRUF3uo-kua20EeTWXf45jsrdQbFecDg2gZ1c2-3e24udrlDK_r0G5VclH0jy0aYH3YQDvD6PxiPf8KHgbrdqqP2b2R6sbQ9LxlMavE8ULsGLFN4rKZXQy/s1600/20180726_191956.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1600" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimod3mEv3CIdCTuAFwOfgXdKbRUF3uo-kua20EeTWXf45jsrdQbFecDg2gZ1c2-3e24udrlDK_r0G5VclH0jy0aYH3YQDvD6PxiPf8KHgbrdqqP2b2R6sbQ9LxlMavE8ULsGLFN4rKZXQy/s320/20180726_191956.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="font-size: 12.8px;">2018. Railway and Zakłady Ostrowieckie</td></tr>
</tbody></table>
After the selection (I call it a selection), they cleaned out Iłżecka Street. Since all the Jews left the houses, and most of them lived at Iłżecka or streets like this, we went back and we slept about 10-12 people in one room. Then they made barracks closer to the Zakłady Ostrowieckie, and that's where we lived till the war ended.<br />
<br />
<b>Labor Camp in the Zakłady Ostrowieckie</b><br />
What was the life in the camp in the Zakłady Ostrowieckie? I'll tell you. I was really very shy, especially as a child, but in the camp, I was lucky with one thing. I met a woman who was a teacher of mine, and was in the camp. She knew me, and one time she asked me if I'd like to work – after my work in Zakłady – if I'd like to help out in the kitchen. And I said: yes. My job was just to cut the bread, and most of the bread was cut by the machine. So in there, I ate like a pig. I ate soup, I ate bread. And later, when they sent us to Auschwitz, I was really fat. I think that was what kept me going. It made me survive.<br />
<br />
What was my work besides the kitchen in the Zakłady Ostrowieckie? I put the sand and other things from the wagons to the furnaces. Sometimes it was steel, sometimes something else. Sometimes 2 people, sometimes 3 or 4 people, unloaded a wagon. And when we finished, the day's work was finished and we went back to the barracks.<br />
<br />
<b>Auschwitz, Bombs and Hope</b><br />
Towards the end of the war, they sent us to Auschwitz by train. At that time, they promised that nobody was going to be killed. We went to Auschwitz, and from Auschwitz—we stayed there for a couple of days—we went to Buna.<br />
<br />
It was 1944, and I was in Buna. Luckily, I had a really good, easy job there. We, two or three people, had a job: whenever a bomb didn't explode, we had to clean the area. We had to find the bomb, dig it and dismantle it. And it was a day's work. Whenever I worked outside, it was not too far away from the camp. And another thing was that I worked with some British POW’s. They lived there, they worked there, and their food was good. They shared what they didn't eat. So I used to go in there and I helped myself. It lasted for a few weeks or months. That kept me going.<br />
<br />
Was I afraid of the bombs? No, not at all. It was safe. I figured that if the bomb didn't explode, it's not going to explode. Our work was to find a bomb and dig it out. At the end of the day the Germans came and they took out the detonation. There was no risk.<br />
<br />
The Germans, when they knew they were lost, they tried to move us from one place to another. We stopped in two or three places for a few days. I remember each one place exactly now, but I don't remember their names. They did not want to kill us because they needed people to work. So they wanted to take us further into Germany - and during that time, I was liberated. I was in Feldafing, close to Munich, in a cattlecar, when the war ended.<br />
<br />
What happened after I was liberated? I wasn't dancing on the street because I could hardly walk. First what you need is to rest.<br />
<br />
Feldafing was a camp of the Hitlerjugend. They cleaned it up, and they kept us in the cattlecars for at least more than half a day. We were sleeping on the floor of cattlecars. Till they organized the rooms, and each room had 10 mattresses on the floor, no bed, and it took time to prepare it. But after midnight we went in there, and then we were able to go to the washrooms. And the washing... I could hardly wash my hands, really. And then we went into the lounge room and they gave us soup and Melba toast. I ate the soup but put my toasts in my pocket. I went to my room. I laid down on the mattress and I slept a few hours. I woke up at night and I ate the Melba toast. I didn't really know that I shouldn't eat everything at once. I just didn't feel like. I was too tired to eat. I didn't feel hungry. But many people ate a lot, soup and toasts at once. They got sick and some of them died.<br />
<br />
<div style="text-align: center;">
***</div>
<br />
Interview with Ostrowiec Survivor Jack Borenstein conducted and transcribed by Monika Pastuszko<br />
See previous parts:<br />
<br />
<ul>
<li><a href="https://blogwbudowie.blogspot.com/2019/01/these-places-in-front-of-my-eyes-pre.html" target="_blank">These places in front of my eyes. Pre-war Ostrowiec (1/3)</a></li>
<li><a href="https://blogwbudowie.blogspot.com/2019/01/jack-borenstein-who-lived-at-gorzysta.html" target="_blank">Introduction: Jack Borenstein, who lived at Górzysta Street</a></li>
</ul>
Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-1413939958832968352019-01-24T15:34:00.002-08:002019-01-24T15:34:16.289-08:00These places in front of my eyes. Pre-war Ostrowiec (1/3)Jack Borenstein talks:<br />
<br />
You know something. Not that I don't want to know about Poland. I am still thinking about it. But the main thing is, whatever you want to find out from me, I can tell you. I am ready to answer you any question you will ask me. If I can answer it—I will.<br />
<br />
<b>First Memories: Home</b><br />
My earliest memory? When I was a child, about 3-4 years old, we lived on a hill close to the river near the Church and near Górzysta. It was just an ordinary small brick house. Within walking distance was the mikveh and the Shul.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVNCwcHeemj-luLapX4w3xJUl5ylLasBnPq1jAcqoySBJzSLrN1i30DvC1rx4ejoR1bGRys4SmLgG8PRYg5FEinrJAaJWjFaIZaBYhyphenhypheneQS148wbojTP0IjS15iAAy8ndGhU2RPgF7508SC/s1600/IMG_0992.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1200" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVNCwcHeemj-luLapX4w3xJUl5ylLasBnPq1jAcqoySBJzSLrN1i30DvC1rx4ejoR1bGRys4SmLgG8PRYg5FEinrJAaJWjFaIZaBYhyphenhypheneQS148wbojTP0IjS15iAAy8ndGhU2RPgF7508SC/s320/IMG_0992.JPG" width="240" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">2013. The hill, Ostrowiec</td></tr>
</tbody></table>
<br />
I had one brother and 2 sisters. I was the second oldest. The oldest one was a sister: Perla Rosa. Then came me. Then another sister Faiga Tova and the youngest child, my brother Hersh Hillel. Who was my favourite? I can't really say. I got along with them all.<br />
<br />
When I was older, I remember living at Górzysta 13, Górzysta trzynaście (Jack spells it in perfect Polish). We used to go to the lake, the market was close, too. I can see these places in front of my eyes.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3VPc6VwCkZRIMNS_BO1R5XrB7r_AleZ7-1Z3Bzi2CqQEX4cU8YafC94hNgJ1rXYviW2ZLYqW3-fqLlyD30oudMz8N9ebHaLxb8DjEnSwU2llmFslq0HLEbmooyTJHQXZraInrTtYFNwuq/s1600/gorzysta_13.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1200" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3VPc6VwCkZRIMNS_BO1R5XrB7r_AleZ7-1Z3Bzi2CqQEX4cU8YafC94hNgJ1rXYviW2ZLYqW3-fqLlyD30oudMz8N9ebHaLxb8DjEnSwU2llmFslq0HLEbmooyTJHQXZraInrTtYFNwuq/s320/gorzysta_13.JPG" width="240" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">2018. Górzysta 13</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<b>My Schools - Cheder, Mizrahi, Public School</b><br />
When I was a child, I started my first school when I was 3 years old. It was a cheder. You went first of all for the lessons to the teacher in a house. In a Cheder, there was a Jewish teacher, and there were a few pupils, and the lessons were in the Rabbi’s house. They taught Jewish history there.<br />
<br />
Later they built a Mizrachi school in Iłżecka street—it must be still there—and that's where I went for a couple years in the afternoons after I went to public school. Mizrahi school was different than the Cheder which was in a private house. It was really like a real school.<br />
<br />
I walked to school by myself as a child, I was 7 years old. We had to walk down, it was quite far to go. Then you got to where the hospital was. You make a left turn, you go down the river. It was one floor rented in an apartment building, and the school was there.<br />
<br />
I remember that we used to go to the public school there. You went down from the Młyńska street, at the back from our house. And if you go there on the right, there was a fire station. Then we had to go right to Zakłady Ostrowieckie. There was a big public school, the only public school I used to go. The class where I learnt, was in a rented building on the same street where the hospital was. I remember they sold bicycles in that building.<br />
<br />
I never had any problems in the public school. Not that I was the best student, you know. But the school was ok. It was really 6 days a week, but Saturdays the Jewish people didn't go. And when you came on Monday, you had to know about what they learned on Saturday. So you had to find somebody, a friend, a Gentile, who would tell you what the lessons were. I don't remember though any names.<br />
<br />
As for vacation—I used to have an uncle in Stopnica. My mother's brother lived there. And I used to go there in the summer as a child.<br />
<br />
What friends did I have? Most of them were from the Mizrachi school. No Gentile friends, really.<br />
<br />
There was no time to make friends. First you went to public school, let's say it was from eight am to four pm, and after the school, you had to go the Jewish school, then to Mizrachi. So you hardly had any time to have friends, unless you had friends from school. It's not that we didn't mix with others. It was just convenient to play with the closest neighbours.<br />
<br />
At Górzysta street, where we lived, were mostly Jewish people. All my friends were Jewish. Those who lived downtown [at the lower part of the town] had more Polish friends, than those who lived where we lived.<br />
<br />
<b>My Homes in Ostrowiec </b><br />
It was common that three families would live in one house, or even in one room. I had an uncle, Shlomo Hirshman, who had seven children and they had only one room.<br />
<br />
Before my father built a big house on Górzysta 13, we used to live in a house on the opposite side of the street. The house on Górzysta 13 was a big house, so it took a long time to build it. Each brick used to be carried by hand; so the higher you went, the more you had to carry. I remember they said: it will never get built.<br />
<br />
There was a custom that before you start to build a building, you put a coin, and you cover it with a stone. So when they started to build the house, they made a hole for the foundations of the house. I remember they carried me down, and I put the coin underneath the stone. I must have been 7 years old.<br />
<br />
<b>Górzysta 13</b><br />
The house had three floors and a basement and was built in the 30s. My father built it for our family and also for my mother’s sister, who was single and also to rent out. Every floor had four rooms, at the basement was the soda factory (which actually was the ground floor facing Mlynska street). We lived on the main floor on Górzysta 13, and there were 3 rooms: a kitchen, dining room/bedroom and a big bedroom. There was also another room that was a candy store, where my aunt managed it.<br />
<br />
<b>The Soda Water Factory—Our Family Business</b><br />
What did my father do for a living? He made soft drinks (pop), soda water, lemonade, to drink. In the basement at the building at Górzysta street, there was our factory in the 30s. I was 8 or 10 years old and I helped out as much as I could. I worked downstairs; I washed the bottles. It used to be glass bottles, we didn't throw away anything like nowadays. So they took the bottles back, and I helped in washing, rinsing bottles, preparing them for the filling machines. You put the bottle to the machine and machine filled it. That's what I used to do, and I liked it better than school.<br />
<br />
Did I like drinking lemonade? Oh, I really liked it! The main flavors were orange and lemonade. I used to take my friends on Saturdays, I had the key, so I took them to the factory and give them a drink. Everybody was happy. It was like to go out. A bottle of lemonade used to be about 10 groschy.<br />
<br />
But most of it, what we used to sell, was large containers of soda water. It was soda water filled in a steel cylinder syphon for stores and restaurants that would sell by the glass. We used to deliver it to the stores. We had one or two guys; they carried it by hand.<br />
<br />
<b>Pre-war Jewish Occupations</b><br />
Were Jewish people working in Zakłady Ostrowieckie during the good times? No, until the war started, they didn't hire any Jews, most likely because of anti-Semitism. No Jews worked there, that's all I know.<br />
<br />
The only professions Jewish people had, were mainly tailors, shoemakers, stuff like that. And most of them had little stores. That was the trade for the Jewish people. There were a few doctors and dentists. In those times though, if you needed a tooth pulled, you could go to a barber.<br />
<br />
But the stores were not like nowadays. They were really small. Jews used to also peddle with a horse and wagon. They used to drive around outside the city to sell stuff. That's how they made a living. It wasn't easy to make a living, though.<br />
<br />
Jewish people, most of them, lived close and around the marketplace: the Rynek. The market days were on Mondays and Thursdays. The farmers from the surrounding area used to arrive by horse and wagon and sell chickens, vegetables, food, clothing, etc.<br />
<br />
<b>Synagogue</b><br />
I remember the synagogue, it was really big. And it wasn't too far from us. You would go up the hill to the synagogue.<br />
<br />
But our family didn't go to the big synagogue everyday. During the week I went to school. My father wasn't that religious, and I was too young to go. I was still a child – when the war broke out I was only 15 years old – so I used to go always with my father. I know that the big synagogue was burned down and there is nothing left.<br />
<br />
Instead of going to the big synagogue, we went on Saturdays and holidays to pray in a private home near the marketplace.<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlsLvvfaPof3hXxyK23VbeZJ3tD5fR0u5pF67woRIB0kAY6231reTFht1halwDivUa1aOAgq1ZLRX3qSvDGQTSzzSMUp-Yrr9I5t2JCFwKAO1d0ht4iy_XPVaPexdGyVn1ghhIZUYt_ADV/s1600/20180726_194307.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1200" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlsLvvfaPof3hXxyK23VbeZJ3tD5fR0u5pF67woRIB0kAY6231reTFht1halwDivUa1aOAgq1ZLRX3qSvDGQTSzzSMUp-Yrr9I5t2JCFwKAO1d0ht4iy_XPVaPexdGyVn1ghhIZUYt_ADV/s320/20180726_194307.jpg" width="240" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">2017. The place where the synagogue once was</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<br />
<b>Jewish Polish Relations</b><br />
I was a child when the war broke out but the church wasn't far away from our home. When there was some kind of Christian holiday, everybody was scared to pass by the church. You know the Poles, some of them didn't like Jews. It might have been because of the priests. I wasn't in the church, but we knew that.<br />
<br />
Another thing is that before the war there was a campaign against Jewish stores. They put up signs not to buy in Jewish stores.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYd5ZLO7JNlfKE3lGLY6NNqNmDx4pHBc1vlmGZeGfHsBDJyoRb8AlTKBU3drvciph9FHECHDpIGGRmZ2KEz1mnYGiQoKenZwjf20Z6qPnIq6JnNATy7vQ_OM1_cTh7AI61EBWN83t2urTm/s1600/IMG_0987.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1600" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYd5ZLO7JNlfKE3lGLY6NNqNmDx4pHBc1vlmGZeGfHsBDJyoRb8AlTKBU3drvciph9FHECHDpIGGRmZ2KEz1mnYGiQoKenZwjf20Z6qPnIq6JnNATy7vQ_OM1_cTh7AI61EBWN83t2urTm/s320/IMG_0987.JPG" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">2013. Passage by the church</td></tr>
</tbody></table>
<br /><br />
<div style="text-align: center;">
***</div>
<br />
Interview with Ostrowiec Survivor Jack Borenstein. Conducted and transcribed by Monika Pastuszko. Part 1 of 3<br />
<a href="https://blogwbudowie.blogspot.com/2019/01/jack-borenstein-who-lived-at-gorzysta.html" target="_blank">See introduction >>></a>Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-72216779870660530312019-01-23T14:04:00.000-08:002019-01-23T14:14:36.292-08:00Jack Borenstein, who lived at Górzysta Street. Introduction(ENG below)<br />
<br />
<b>Jack Borenstein mieszka w Toronto, ale ciągle bezbłędnie wymawia swój ostrowiecki adres, wcale nieprosty: "Górzysta trzynaście". Ma ponad 94 lata. </b><b>Był w Auschwitz i przeżył Holokaust. </b><b>W Polsce nazywał się Jankiel po swoim dziadku Jankielu Borensteinie, który zginął w 1904 w pogromie ostrowieckim. Rozmawiałam z nim o jego historii.</b><br />
<b><br /></b>
Rozmawialiśmy przez Skype'a. Zadawałam pytania i słuchałam, jak opowiada po angielsku z lekkim jidyszowym akcentem. Polski i jidysz musiały być jego językami dzieciństwa. Jackowi byłoby pewnie wygodniej mówić w jidysz, którego jednak ja nie znam.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both;">
Opowieść jest długa, więc będzie w odcinkach. Będzie<span style="background-color: white;"> też po angielsku. Nie dla każdego to wygodne. Dla mnie i dla Jacka wygodne nie było. Ale to też nie jest historia o wygodnych relacjach.</span></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
Z Jackiem rozmawiałam dzięki Aviemu, synowi Jacka. Avi mieszka w Izraelu i stamtąd włączał kamerkę u Jacka w Toronto. Jeszcze o nim opowiem. Na razie jednak Jack. Tu link do nagrania, które zrobiła Danya, wnuczka Jacka. A jutro pierwsza część dłuższej opowieści.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://www.youtube.com/watch?v=cQKr2VnroNU" target="_blank"><img border="0" data-original-height="478" data-original-width="851" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiC8m9r6YFR4DHFEyfRi-7qKvXGf5RBp4EbOMvHvHcReq-SGUy1Jcwzax4Pi1a-F7fwADhknJOkI9ZFYs202hZVDlZ9VYScmmPTS2gW73-CTrEKpNTYYmxbNgQWvgm5dKMCg-DZXJjX_BQY/s320/yt_picture_Jack_Borenstein.jpg" width="320" /></a><span id="goog_684347565"></span><a href="https://www.blogger.com/"></a><span id="goog_684347566"></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
(Transkrypcja tutaj:<a href="http://jewsofostrowiec.com/jack-borenstein/" target="_blank"> http://jewsofostrowiec.com/jack-borenstein</a>)</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
***</div>
<br />
<b>Jack Borenstein lives in Toronto, but he still can pronounce his Ostrowiec address in perfect Polish. He is over 94 years old. </b><b>He was in Auschwitz and survived the Holocaust. </b><b>His grandfather, Jankiel Borenstein, was killed in a pogrom in Ostrowiec, and Jack was named after him. I've had a chance to talk to him.</b><br />
<br />
We talked on Skype. I asked questions and listened to Jacek: his English is with a slight Yiddish accent. Polish and Yiddish had to be his first language. Jack would probably be more comfortable speaking in Yiddish, but I don't speak it.<br />
<br />
Jack's story is long, so it will be in parts. It will be in English. I know it's not convenient for everyone. For Jack and me it was not. But it's not a story about anything convenient.<br />
<br />
The talks were possible thanks to Avi, Jack's son. Avi lives in Israel and he turned on the Skype camera at Jack's home in Toronto. I will tell you more about Avi at the end. But now - Jack. That is interview made by Jack’s grandaughter, Danya. And tomorrow - first part of a longer story.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<iframe allowfullscreen="" class="YOUTUBE-iframe-video" data-thumbnail-src="https://i.ytimg.com/vi/cQKr2VnroNU/0.jpg" frameborder="0" height="266" src="https://www.youtube.com/embed/cQKr2VnroNU?feature=player_embedded" width="320"></iframe></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
<span style="color: #1f497d; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 13.3333px;">(Link and transcript also available at </span><a href="http://jewsofostrowiec.com/jack-borenstein/" style="color: #954f72; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 13.3333px;" target="_blank">http://jewsofostrowiec.com/jack-borenstein</a><span style="color: #1f497d; font-family: "arial" , sans-serif; font-size: 13.3333px;">)</span></div>
Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-32543751617846808052018-03-19T15:24:00.001-07:002018-04-02T13:42:30.694-07:00Morderstwo w mieszkaniu Fajgi Krongold<b>19 marca 1945 w Ostrowcu zginęły cztery osoby, cztery zostały ranne. Mordercami byli wyklęci. IPN pisze, że była to „akcja likwidacyjna domniemanej konfidentki”.</b><br />
<br />
<b>Sytuacja bezmieszkaniowa</b><br />
W styczniu 1945 Armia Czerwona wyzwoliła Ostrowiec i do miasta wracali ci, którzy ocaleli. 12 marca było w Ostrowcu ponad dwieście Żydów, "starców 15, dzieci 13, kobiet 66, mężczyzn 119", jak skrupulatnie zanotował komitet żydowski. Większość ocalałych nie miała co na siebie włożyć, niektórzy mieli tylko obozowe pasiaki i drewniaki. Większość potrzebowała pomocy lekarskiej. <br />
<br />
Nie mieli też gdzie mieszkać. Część budynków została zburzona, część była zajęta. Spali więc razem, w tych domach, które ocalały i do których mogli wejść. „Sytuację mieszkaniową tutejszej ludności żydowskiej (…) właściwie mówiąc, należy nazwać sytuacją bezmieszkaniową" – pisał Komitet Żydowski wiosną 1945 roku i wskazywał przykładowych winnych. "Obywatel J. z małżonką ogółem 3 osoby zajmują w domu [należącym do] ob. A. w Rynku 8 pokoi, wówczas gdy właścicielka domu nie ma gdzie głowy położyć. Obywatel K. zajmuje całe drugie piętro w domu żydowskim przy ul. Przechodniej 1, a posiada dom własny w Ostrowcu, dokąd może się przeprowadzić". Synagoga była zburzona, a dawniej gwarne ulice były martwe.<br />
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh0UMmkh5c9ejqJ_q9nEXga7eSc7wQDe45omlIkMmNYRBYPLe6g5l_UUgs4SKMdKgARNeLPzVgAJ9Jv9I0KHw3-drKWsyLP74FaNPVMu2taHlI7eIeXKqLYfuBM6aJQTDrEEYogTi-HniC7/s1600/A%25C5%25BBIH.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1600" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh0UMmkh5c9ejqJ_q9nEXga7eSc7wQDe45omlIkMmNYRBYPLe6g5l_UUgs4SKMdKgARNeLPzVgAJ9Jv9I0KHw3-drKWsyLP74FaNPVMu2taHlI7eIeXKqLYfuBM6aJQTDrEEYogTi-HniC7/s320/A%25C5%25BBIH.JPG" width="320" /></a></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<b><br /></b></div>
<br />
<br />
<b>Wieczór w mieszkaniu Fajgi Krongold</b><br />
Był wiosenny wieczór 19 marca 1945. W jednym z żydowskich domów, u Fajgi Krongold przy Radomskiej, dziś Sienkiewicza, siedziało kilka, może kilkanaście osób. Być niektóre tutaj nocowały, inne może przyszły się spotkać.<br />
<br />
O zdarzeniu czytam w księdze pamięci – napiszą ją za kilka lat ci, którzy niedługo wyjadą z Ostrowca, bo nie zniosą dłużej tej ciągłej pustki i napięcia. Opisywali oni ludzi, którzy byli w domu Krongold tego dnia, przez związki rodzinne. Fajga Krongold to córka Jezekiela Krongolda, Leibl Lustig to wnuczek Rubena Szpilmana. Chaja Szajndel Szpigiel to córka Naftalego Szpigla. Mania Szpilman to żona Leona Szpilmana. Nawet po końcu świata, po Holokauście, wspominający widzą tych ludzi jako części sieci rodzinnych. Tych sieci, których już nie ma, bo z kilkunastu tysięcy osób wróciło: starców 15, dzieci 13, kobiet 66, mężczyzn 119.<br />
<br />
Dowiaduję się też o wojennych losach tych, którzy tego dnia byli w domu Krongold. Fajga ukrywała się na aryjskich papierach jako Felicja Kwiatkowska. Podobnie Chaja Szajndel Szpigiel i 23-letnia dziewczyna z Ćmielowa. Leibl wrócił właśnie z Gleiwitz, z obozu, razem z ojcem. Przechytrzyli nazistów i przeżyli, to osiągnięcie, które udało się nielicznym.<br />
<br />
O 19:20 do mieszkania Fajgi Krongold weszło dwóch mężczyzn. Chłopaków tak właściwie, młodych jak ci, do których przyszli. Jeden z nich nie miał jeszcze 19 lat. Eks-AK-owcy, czyli, mówiąc dzisiejszym językiem, wyklęci. Ci, co żyli prawem wilka i historia o nich milczy. A więc opowiadajmy.<br />
<br />
Przyszli, żeby od Fajgi Krongold dostać listę Polaków, którzy w czasie wojny przyczynili się do śmierci Żydów. Taki dostali rozkaz od swoich przełożonych. Ale też uwierzyli, że Żydzi wrócili do Ostrowca nie po to, żeby znaleźć bliskich, tylko żeby się zemścić. Że ci wykończeni ludzie są potencjalnymi wrogami. I uwierzyli, że jak tę listę się Żydom odbierze, to zła, które się zdarzyło nie będzie, zniknie. Polacy, którzy przyczynili się do śmierci Żydów pozostaną bezimienni. Bezkarni.<br />
<br />
Podobno ci dwaj chłopcy nie wiedzieli – nie spodziewali się – że tam będzie więcej osób. Myśleli, że idą we dwóch do jednej kobiety? Czy to sobie wyobrażali? Że przyprą ją do ściany, będą krzyczeć jej w twarz „dawaj listę” i ona da, i zapomni nazwiska, które na tej liście były?<br />
<br />
Ale tam było więcej osób, nie sama Fajga. Otworzyli ogień. <br />
<b><br />Fajga, Leibl, Chaja i 23-latka z Ćmielowa</b><br />
Zginęli Fajga Krongold, Leibl Lustig, Chaja Szpigiel i ta 23-latka z Ćmielowa, Hefler, której imienia nie znamy, a której matka miała już tylko ją, bo parę dni wcześniej zaginął jej mąż Rudolf.<br />
<br />
Ranni zostali Hersz Zylberberg, Leon Szpilman, Mania Szpilman i jeszcze czwarta osoba, którego nazwiska nie znalazłam w żadnym źródle.<br />
<br />
Leon, Mania i Hersz trafili do szpitala. Może ta czwarta osoba była lżej ranna?<br />
<br />
Szpilman, leżąc w szpitalu, współpracował przy identyfikacji sprawców. Mordercy zostali złapani dość szybko, w kwietniu. Kiedy jednak Szpilman wyszedł ze szpitala, spotkał się z pogróżkami. W końcu dostał list polecający od Komitetu Żydowskiego i wyjechał. Na zawsze.<br />
<br />
Inni Żydzi też chcieli wyjechać, gdy dowiedzieli się, co się zdarzyło. Nie czuli się w Ostrowcu bezpiecznie. Szef komitetu żydowskiego, Friedental, zdołał ich namówić, żeby zostali czekać na bliskich. I zostali, przez jakiś czas.<br />
<br />
Wyklęci po długim śledztwie zostali skazani na śmierć. Wyrok wykonano w październiku 1946.<br />
<br />
<b>IPN: morderca represjonowany z powodów politycznych</b><br />
Kiedy szukałam informacji o tym napadzie i wyroku, znalazłam wypowiedzi sugerujące, że to wszystko była prowokacja UB. Pełne żalu legendy o tym, jak utalentowany plastycznie był jeden ze skazanych (można znaleźć jego grafiki).<br />
<br />
Wypowiedział się też IPN. Nazwisko jednego z morderców znajduje się w IPN na indeksie represjonowanych w PRL z powodów politycznych. <br />
<br />
„Represjonowany z powodów politycznych”, bo działa swoista zasada domniemania niewinności osób skazanych w tamtych czasach. A trupy ich ofiar leżą.<br />
<br />
Jeden z badaczy w publikacji IPN pisze o tym morderstwie: „z akt sprawy wynika, że miała to być akcja likwidacyjna domniemanej konfidentki, wykonana na rozkaz bliżej nieokreślonej podziemnej organizacji.” Badacz, wierny domniemaniu niewinności ofiar stalinowskich, woli nazwać morderstwo akcją likwidacyjną, a zamordowaną Żydówkę – domniemaną konfidentką. Jest konfidentką, bo mogłaby wskazać władzom tych, którzy przyczynili się śmierci Żydów? Autor woli odmówić współczucia ofiarom, niż przytaknąć stalinowskim aktom sprawy, z których wynika, że wyklęci zamordowali cztery niewinne osoby.<br />
<br />
Zgodnie z ustawą o działaczach opozycji antykomunistycznej, osoby represjonowane w PRL dostają co miesiąc ponad 400 zł. Jaka szkoda, że ci dwaj mordercy zostali tak okrutnie zostali skazani na śmierć i nie mogą odebrać honorów finansowych. Na szczęście jest Narodowy Dzień Żołnierzy Wyklętych.<br />
<br />
<br />
<b>Korzystałam z następujących źródeł:</b><br />
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce im. Emanuela Ringelbluma, Komitet Żydowski w Ostrowcu Świętokrzyskim (AŻIH 359/7) – fotokopie dokumentów Komitetu Żydowskiego: notatek, pism, listów polecających.<br />
"Ostrowiec. A Monument on the Ruins of an Annihilated Jewish Community", red. G. Silberberg, M. S. Geshuri, Tel Aviv 1971. <br />
W. Brociek, R. Renz, A. Penkalla „Żydzi ostrowieccy. Zarys dziejów”, Ostrowiec Świętokrzyski 1996.<br />
Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki „Podziemie antykomunistyczne wobec Żydów po 1945 roku - wstęp do problematyki (na przykładzie województwa kieleckiego)”. W: „Z przeszłości Żydów polskich. Polityka - gospodarka - kultura - społeczeństwo”. Red. Jacek Wijaczka, Grzegorz Miernik. Kraków 2005. Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-69852527197234192712017-08-17T15:15:00.001-07:002017-08-17T15:29:16.261-07:00Mur z macewW Ostrowcu jest mur z nagrobków wokół cmentarza komunalnego. To trudny temat i w Ostrowcu rozmowa o tym też idzie trudno, nie w tą stronę, co potrzeba. Idzie w stronę konfliktu.<br />
<br />
O tym jest mój tekst „Mur z macew”, opublikowany dzisiaj na Krytyce Politycznej. Jest też o rozwiązaniach.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://krytykapolityczna.pl/kultura/historia/mur-z-macew/" target="_blank"><img border="0" data-original-height="768" data-original-width="1366" height="221" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh92i_Y8x5GiKOM1nQ4EjAZX5eR5atnPrRfg2t8up6hcwifoUIVBEry-i5MIs38IIR-L0aRnAcqmILYbTBdF9FqUU2kzFQuCgoGbcz3ror8H9tQ90LQ2vDCZ_5OX04GcCJlsoks7EAwTqlT/s400/ostrowiec_mur_z_macew.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<br />
<br />Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-67726036464157112932017-04-02T13:02:00.002-07:002017-04-02T13:02:55.388-07:00„Mój dziadek narodowiec, mój żydowski ojciec” – wywiad z Moniką SznajdermanZ Moniką Sznajderman rozmawiałam o jej książce „Fałszerze pieprzu. Historia rodzinna”.Wywiad ukazał się dzisiaj na portalu „Krytyki Politycznej”. <br />
<br />
Podobno są w wywiadzie rzeczy, których nie ma w książce ani w innych wywiadach. Tym bardziej więc polecam.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://krytykapolityczna.pl/kultura/czytaj-dalej/sznajderman-moj-dziadek-narodowiec-moj-zydowski-ojciec/" target="_blank"><img border="0" height="241" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLFIW-O9lZkG4Ds5PSbnpIUR4JZls9TsZEWkekbUD6PlwARN6S_QP2fWt7TrTR7aDdPbXep4sT_s0YXcUOLZWVTjGJf51Wzi_rc_L7LcqCNsHTtJahX6qtf8mhXnJxSXyYLNiPvhBIbZGJ/s320/Monika_Pastuszko_Monika_Sznajderman_wywiad.jpg" width="320" /></a></div>
<br />Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-69079208827612714902017-02-01T14:29:00.001-08:002017-02-01T23:28:23.386-08:00Po co odnawiać rzeźby miejskie z czasów PRL?Artykuł <i>Po co odnawiać rzeźby miejskie z czasów PRL?</i> napisałam w 2015 roku. Pod koniec zeszłego roku ukazał się drukiem w książce <i>Kultura i rozwój. Analizy, rekomendacje, studia przypadków</i>, pod redakcją Jerzego Hausnera, Izabeli Jasińskiej, Mikołaja Lewickiego i Igora Stokfiszewskiego.<br />
<br />
Wczoraj o wynikach tego badania - bo artykuł jest raportem z badania - opowiadałam w Ostrowcu, na inauguracyjnym spotkaniu Dyskusyjnego Klubu Sztuki. Tutaj przedstawiam je w telegraficznym skrócie.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLsGf0oc4e-HXCFGaGdWnm6ZxBalw2UkUTnFs6RXGEco-jcSbJDm2Jj1XH2g4qQP9j6bB9IFZEmE11lxKGSGcxZ-QKahLi3jGZo3Q_32R43zSOldPO3G0xuExgsSVqh8eiPBg85Zv52zur/s1600/20161129_184734.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLsGf0oc4e-HXCFGaGdWnm6ZxBalw2UkUTnFs6RXGEco-jcSbJDm2Jj1XH2g4qQP9j6bB9IFZEmE11lxKGSGcxZ-QKahLi3jGZo3Q_32R43zSOldPO3G0xuExgsSVqh8eiPBg85Zv52zur/s400/20161129_184734.jpg" width="300" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_ZUqgKDTNRNon6AdQChI7TjYIx5NjL5mvvMjBAFbt-q-hmRsv74-txC2A53DrNlh6PYT9aUEYMOPpc8LbURFB71v5nF9rO7eNV2yXehwdRkPoCMDVCuRKzd_-PQDgHNgHwSXqnLkIPoOj/s1600/20161129_184759.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_ZUqgKDTNRNon6AdQChI7TjYIx5NjL5mvvMjBAFbt-q-hmRsv74-txC2A53DrNlh6PYT9aUEYMOPpc8LbURFB71v5nF9rO7eNV2yXehwdRkPoCMDVCuRKzd_-PQDgHNgHwSXqnLkIPoOj/s320/20161129_184759.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
Na ostrowieckich osiedlach stoi ponad 40 rzeźb, które do niedawna były zapomniane i niszczały. Od 2014 roku są sukcesywnie odnawiane. Udało się to dzięki temu, że stowarzyszenie Nie z Tej Bajki, kierowane przez Wojtka Mazana, zobaczyło w nich ważny zasób. Przekonało do tego spółdzielnię mieszkaniową, urząd miasta, inne instytucje, organizacje i firmy, a te zaangażowały swoje energię i środki w odnawianie.<br />
<br />
Widzenie tych rzeźb jako zasobu ma sens: są one symbolem przeszłości wielu mieszkańców Ostrowca. Przygotowywali je artyści podczas plenerów we współpracy z zakładami produkcyjnymi, między innymi z hutą. Działo się to w latach siedemdziesiątych, gdy Ostrowiec był miastem rosnącym. Wszystkie rzeźby nawiązują więc swoją formą do hutniczej lokalności. Wiele nawiązuje do niej bardziej jednoznacznie: jest Dysk Słoneczny symbolizujący Osiedle Słoneczne, przy Starym Zakładzie stoi Hutnik.<br />
<br />
Niszczenie rzeźb było sygnałem, że dawna tożsamość miasta nie ma dziś znaczenia. Odnawianie pozwala przypomnieć, że rzeźby takie jak Hutnik czy Dysk Słoneczny symbolizowały coś ważnego: wspólnotę. Pozwala też stworzyć przestrzeń dla wspólnoty dzisiaj, choć Ostrowiec z miasta dynamicznie rosnącego stał się miastem dynamicznie się kurczącym. Dlatego, mimo że mieszkańcy borykają się dziś z wieloma codziennymi problemami, to wielu z nich uważa, że o rzeźby trzeba dbać. Zezłomowanie rzeźb byłoby w jakimś sensie sygnałem, że można zezłomować też ich historię.<br />
<br />
Szerzej - i bardziej precyzyjnie - opisałam te kwestie w raporcie. Niedługo cała książka <i>Kultura i rozwój</i> powinna być dostępna w wersji cyfrowej.<br />
<br />
O założeniach tej książki i wnioskach z całego projektu badawczego, którego mój raport był cząstką, można przeczytać <a href="http://old.krytykapolityczna.pl/instytut/premiera-ksiazki-kultura-i-rozwoj-analizy-rekomendacje-studia-przypadkow" target="_blank">na stronie Krytyki Politycznej</a> albo <a href="http://annaswietochowska.blogspot.com/2016/12/wydalismy-ksiazke-i-coz-w-tym.html" target="_blank">na blogu Anny Świętochowskiej</a>, autorki bardzo pouczających rekomendacji dla polityk publicznych - jednego z artykułów w tym samym tomie.<br />
<br />
<div style="text-align: center;">
*</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<i>Kultura i rozwój. Analizy, rekomendacje, studia przypadków. </i>Red. J. Hausner, I. Jasińska, M. Lewicki, I. Stokfiszewski, Instytut Studiów Zaawansowanych, Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej. Warszawa-Kraków, 2016.<br />
<br />
Odnawianie rzeźb - kampania Tyle sztuki: <a href="http://tylesztuki.blogspot.com/">tylesztuki.blogspot.com</a>.Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-77769583598288973802016-11-27T12:56:00.003-08:002017-09-03T09:45:12.512-07:00Rozmowa z Wojtkiem Mazanem o Szmulu Muszkiesie<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/historia/20161127/szmul-muszkies-fotograf-nowoczesny" target="_blank"><img border="0" height="218" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj03eG7OO0G0FQLDJmPok6PTBOpsseJ0K2_RsyzYpz1RBRtegjssXBrYE30SuQiT9CHSdxUsLw4tHpWHvkK_G-5nDyjwb7MjGLCsiC2Unie4B4lXn9CIVDid9Ziy6FPA7C56wXHbsxmBHZO/s400/Szmul_Muszkies_Wojtek_Mazan.jpg" width="400" /></a></div>
<br />
Wywiad ukazał się dzisiaj na "Dzienniku Opinii".<br />
<br />
Rozmawiamy z Wojtkiem o Szmulu Muszkiesie, a także o pamięci i o patrzeniu na historię. "Widzimy fragmenty oddzielone od siebie – historię polską osobno i żydowską osobno – tam, gdzie w rzeczywistości wszystko się łączyło" - mówi Wojtek.<br />
<br />
Ja z kolei dorzucam do słusznego wzruszenia przemową Ruth Webber historię, którą podczas premiery poznałam chyba tylko ja, właściwie przypadkiem. Między innymi dlatego warto było zrobić ten wywiad, żeby tę historię - zawartą pod koniec - publicznie powtórzyć.<br />
<br />Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-51517822349373314022016-11-04T17:09:00.003-07:002017-09-03T09:44:42.891-07:00Przemowa Ruth Webber<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
(scroll down for English version)</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
29 października miała premierę książka Wojtka Mazana "Szmul Muszkies -- fotograf profesjonalny". Na wydarzenie przyjechała do Ostrowca rodzina Muszkiesa, wśród nich Ruth Webber. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">
Jej przemowa zrobiła ogromne wrażenie na słuchaczach. A ja, zamiast uważnie słuchać, nagrywałam -- choć nie od pierwszego zdania. Na swoje wytłumaczenie mam tylko to, że znałam wcześniej tekst przemówienia. Znałam też wspomnienia Ruth Webber, nagrane wiele lat temu (link do wywiadu i więcej informacji o niej znajdziecie <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2016/01/dziewczynki-z-ostrowca-na-zdjeciach-z.html" target="_blank">tutaj</a>). No i uważałam, że to naprawdę ważny moment.</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<iframe allowfullscreen="" class="YOUTUBE-iframe-video" data-thumbnail-src="https://i.ytimg.com/vi/Vknw9B-HG0o/0.jpg" frameborder="0" height="266" src="https://www.youtube.com/embed/Vknw9B-HG0o?feature=player_embedded" width="320"></iframe></div>
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<blockquote class="tr_bq">
"Dziękuję za możliwość przemawiania do Was dziś i uhonorowanie mojego ojca. Chciałabym przywołać z pamięci więcej szczegółów dotyczących mojego ojca i jego pracy sprzed wojny. Jednak moje wspomnienia z nim związane to uściski, które mi dawał, gdy wracał z pracy, jego szczera troska o moje zdrowie i radość, której doświadczałam bawiąc się w jego studiu. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Jestem tu, żeby powiedzieć o nieszczęściu, które spotkało mnie 75 lat temu. Doświadczyłam tego nieszczęścia – Holokaustu – od wewnątrz, i chcę opowiedzieć Wam, jak ten wstrząs, ta katastrofa, wyglądała od środka. Jest mi bardzo trudno mówić o moich doświadczeniach z czasu Holokaustu. To bardzo traumatyczne doświadczenia. Jestem tu, żeby opowiedzieć Wam moją historię, żebyście przekazywali ją innym, kiedy nie będę już w stanie tego zrobić. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Przypuszczam, że większość z nas tu zgromadzonych prowadzi normalne życie, gdzie wszystko jest w miarę przewidywalne i bezpieczne. Moje życie też takie było, bezpieczne i normalne. Aż do chwili, gdy miałam cztery lata. Urodziłam się Ostrowcu, wtedy było to średniej wielkości miasto w Polsce. Mój ojciec był fotografem, a matka pomagała mu w zakładzie. Miałam starszą siostrę, która grała bardzo dobrze na pianinie i uczęszczała na lekcje muzyki w Warszawie. Troje dziadków, jedna ciotka i dwóch wujków mieszkało obok nas, a 30 innych cioć, wujków było porozrzucanych po Polsce. Byłam za młoda, żeby iść do szkoły, więc spędzałam większość czasu w domu, bawiąc się rekwizytami w studiu mojego ojca. Moje ciotki i wujkowie zwykli opowiadać mi historie i bawić się ze mną. Obchodziliśmy żydowskie święta, modliliśmy się w synagodze i jedliśmy koszerne posiłki. To było bardzo szczęśliwe, bardzo normalne życie. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Wszystko skończyło się, gdy miałam cztery lata. Niemcy zajęli Polskę. Straciliśmy wolność, straciliśmy domy, straciliśmy siebie nawzajem. Moja wspaniała, zżyta rodzina została zniszczona. Moi pałający miłością dziadkowie, mój silny i pomysłowy ojciec, moje ukochane ciocie i kuzyni zostali zamordowani. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Gdy wybuchła wojną moi przewidujący rodzice znaleźli miłą rodzinę, która zgodziła się ukryć moją starszą siostrę. Byłam za mała, zbyt przerażona, żeby opuścić dom, wiec zamiast ukrywać mnie u nie-żydowskiej rodziny, zostałam z matką przez większość wojny. Między 1940 a 1945, mieszkałam w dwóch gettach i pięciu obozach pracy i obozach koncentracyjnych. W tym czasie chorowałam na tyfus, zapalenie płuc, odrę, gruźlicę i jakimś cudem nie umarłam na żadną z tych chorób. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Jest to niemal niemożliwe dla mnie, żeby opisać moje życie w ciągu tych pięciu lat w sposób zrozumiały dla Was. Brak słów żeby to wyrazić. Nie wiem, jak opisać Auschwitz. Brakuje mi słów, żeby opisać dźwięki, które tam słyszałam lub panującą tam ciszę, lub zapachy. Mogę wymienić słowo ‘głodna’, albo słowo ‘zimno’, ale one znaczyły coś innego w Auschwitz niż to, w jaki sposób rozumiemy je w obecnej sytuacji. Mogę użyć słowa ‘przerażona’ – ale to słowo nie mówi Wam, jak to jest być w ciągłym strachu, że każda minuta lub oddech mogą być ostatnie. Pozwólcie, że powiem o kilku rzeczach, które przydarzyły mi się, tak żebyście mogli wyobrazić sobie to, co jako dziecko widziałam i czułam. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Getto było straszne, ale przynajmniej moja rodzina była tam razem. W październiku 1942, kiedy miałam 7 lat, moja rodzina doznała pierwszego wstrząsu. Pojawiła się plotka, że ostrowieckie getto ma być zlikwidowane konkretnego dnia. Mój ojciec pozyskał papiery i prawdopodobnie dał kilka łapówek, żeby wydostać mnie i mamę z getta do pobliskiego obozu pracy. Ale nie było papierów dla moich dziadków, cioci i dwóch wujków. Poszliśmy się z nimi pożegnać. Wszyscy płakali, wszystkich ogarnął nas chaos. Babcia mnie pocałowała. Obiecała, że wkrótce się ze mną zobaczy. Zdjęła szal z ramion i dała mi go, mówiąc, że może będę go potrzebować. Pocałowaliśmy się i potem wyjechaliśmy. Byłam owinięta szalem. Następnego ranka, moi dziadkowie, ciocia i wujkowie zniknęli. Około 6 miesięcy później, moja matka dowiedziała się, że zginęli w komorze gazowej w Treblince. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Moi rodzice i ja byliśmy razem w obozie pracy w Bodzechowie. Chowałam się na strychu w ciągu dnia, kiedy moi rodzice pracowali. Potem Niemcy zabrali ojca. Zostałyśmy same we dwie. Po krótkim przeniesieniu do innego obozu, Niemcy rozkazali mojej matce i innym żydowskim kobietom wsiąść do ciężarówki, która jechała do kolejnego obozu pracy. Matka przemyciła mnie w ciężarówce. Jakaś inna matka również przemyciła ze sobą swoje dziecko. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Kiedy ciężarówka dojechała do celu, Niemcy odkryli, że było tam dwoje dzieci. Wyciągnęli nas zza matek. Komendant miał problem: mieli przywieźć dorosłych - a tu była też dwójka dzieci. Co zrobić z dziećmi? Zrozumiałam, że Niemcy zaczęli debatować: komendant kazał kierowcy odwieźć nas na miejsce, z którego przyjechaliśmy. Kierowca odmówił. Komendant zdecydował, że nas zastrzeli. Strażnik wymierzył w nas pistolet i czekał na rozkaz. Moja matka i matka drugiego dziecka stały z resztą kobiet na boku i nie odważyły się odezwać. Trzęsłam się. Z przerażenia straciłam kontrolę nad pęcherzem i poczułam urynę cieknącą mi po nogach. Komendantowi towarzyszył doktor i to on zasugerował wstrzymanie egzekucji. Dzieci mogłyby pomóc w kuchni lub roznosić wiadomości, a poza tym nie jadły by za dużo. Komendant przystał na propozycję. Strażnik opuścił pistolet i mały chłopiec i ja zostaliśmy przyjęci do ostrowieckiego obozu z matkami. Miałam już osiem lat będąc w obozie. Rok później deportowano nas do Auschwitz. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Matka dbała o mnie tam, w bardzo niekorzystnych okolicznościach. W Auschwitz, gdzie nikt nie miał wystarczająco jedzenia, żeby przetrwać, matka oddawała mi swój chleb. W najbardziej poniżających, okropnych i niewyobrażalnych sytuacjach, matka próbowała zajmować moje myśli przyjemnymi rzeczami. W świecie zadedykowanym masowemu mordowi mojej matce udało się nauczyć mnie ludzkich wartości i uczciwości. Moja matka była bohaterską kobietą. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
A potem zabrali mi ją. Jak wiecie, małe dzieci miały być mordowane zaraz po przyjeździe do Auschwitz. Jednak, kilkoro z nas przedostało się przez szczeliny i byliśmy rozrzuceni po różnych barakach w obozie. Niemcy zebrali nas razem i umieścili w osobnym bloku. Kiedy matka mogła, wymykała się nocą ze swojego baraku, żeby zobaczyć się ze mną. Potem pewnej nocy powiedziała mi, że jest na liście i będzie przetransportowana. Próbowałam nie pokazać, jak bardzo mnie to zmartwiło. Żeby zabrzmieć jak dorosła osoba, powiedziałam jej ‘Nawet jeśli byś tu została, nie ocalisz mnie od śmierci w komorze’. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Następnego dnia już jej nie było. Zostałam sama. To był koniec świata. Nie dbałam już o to, czy przeżyję. Nic się nie liczyło. Absolutnie nic. Przeniesiono mnie do bloku Mengele, ale nie obchodziło mnie to wcale. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
W tym czasie mój ojciec też był w Auschwitz, w obozie obok mojego. Jakimś cudem udało mu się skontaktować się ze mną i umówił się ze mną na spotkanie. Mój ojciec wyglądał teraz jak starzec, choć miał 45 lat. Nie takiego go pamiętałam. Ponieważ ciągle chciał mnie chronić, jak tylko mógł, błagał, żebym wyjechała w jakimkolwiek transporcie z obozu – myśląc, że pozostali więźniowie zostaną zabici. Nie byłam w stanie spełnić jego życzenia i to właśnie ocaliło mi życie. Mój ojciec wyjechał w ostatnim transporcie i zginął niedługo potem. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Kiedy w końcu rosyjska armia uwolniła mnie z Auschwitz, miałam 9,5 roku. Moja matka została uwolniona kilka miesięcy później z obozu pracy w Czechosłowacji. Wróciła do Ostrowca, gdzie odnalazła moją siostrę, Helenę, i dowiedziała się, że ja też żyję i jestem w sierocińcu w innym mieście. I tak właśnie znów byłyśmy razem we trójkę. Tylko my przeżyłyśmy z całej naszej polskiej rodziny. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Jak możecie sobie wyobrazić, nie jest łatwo uwolnić się od traumatycznych doświadczeń Holokaustu. Ale w jakiś sposób musiałyśmy iść naprzód i stworzyć dla siebie przyszłość. Miałyśmy rodzinę w Kanadzie i matka zdecydowała, że najlepiej będzie dołączyć do nich i dać sobie szansę na odbudowanie normalnego życia. Wyszłam za Marka i przenieśliśmy się do Detroit, Michigan. Mamy trzy ukochane córeczki, które uszczęśliwiły nas piątką cudownych wnucząt. Moja matka była bardzo dumna z szóstki wnucząt i osiemnastu prawnucząt, którzy mieszkają w Stanach, Kanadzie i Izraelu. Jestem pewna, że mój ojciec byłby też równie dumny. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Chcę podzielić się z Wami jeszcze jednym wspomnieniem. W styczniu 1945 rosyjska armia zbliżała się do Auschwitz. Niemcy wysłali już prawie wszystkich Żydów na teraz niesławne ‘marsze śmierci’, ale ja zostałam w Auschwitz razem z innymi dziećmi. To było 10 dni przed tym, jak rosyjska armia do nas dotarła, a my czuliśmy się bardzo samotni. Przytulaliśmy się do siebie w baraku, gdzie było ogrzewanie i rozmawialiśmy o tym, co się nam przydarzyło. Wszyscy z nas mieliśmy w sobie wielką nienawiść wobec ludzi, którzy przysporzyli nam tak wiele bólu i agonii. Rozmawialiśmy o tym, jakie to okropne rzeczy zrobimy im pewnego dnia. Ale potem zdałam sobie sprawę z tego, że jeśli zrobilibyśmy im te rzeczy, byłabym taka jak oni. I pomyślałam sobie – ‘Odmawiam bycia taką jak oni’. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
To był punkt zwrotny dla mnie. Wtedy to stwierdziłam, że pomimo całego bestialstwa, którego doświadczyłam, pomimo kominów, komór gazowych, egzekucji i tortur, które mnie otaczały – byłam żyjącą i kierującą się zasadami ludzką istotą. Miałam 9 lat i wiedziałam o tym. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Nie było to oczywiste, czy kiedykolwiek będę w stanie prowadzić normalne życie. Kiedy miałam 4 lata, straciłam swój świat, a 9 kiedy wyszłam z Auschwitz. Nigdy nie chodziłam do szkoły. Skradziono mi dzieciństwo i widziałam rzeczy, których nikt – dorosły czy dziecko –nie powinno nigdy widzieć. Ale jestem tu dziś, żoną, matką, babcią – pod wieloma względami jak większość amerykańskich żon, matek, babć. To nie lada wyczyn i zawdzięczam to temu momentowi w Auschwitz, mojej matce i ojcu i ukochanemu mężowi, Markowi, który kochając, wskazał mi bezbłędnie drogę powrotną do świata i mojej przyszłości."</blockquote>
tłum. Mikołaj Chałupczak<br />
<br />
<div style="text-align: center;">
***</div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<br />
The launch of the book "Szmul Muszkies--professional photographer" took place on October 29. The Muschkies' family came to Poland to attend the event, RuthWebber among them.<br />
<br />
Her speech left listeners speechless--whereas I, instead of listening deeply, was filming it (although I failed to film the very beginning of the speech). The only excuse is that I had known the text of the speech before. I had seen also the interview with Ruth Webber that had been recorded many years before (a link to the interview can be found <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2016/01/dziewczynki-z-ostrowca-na-zdjeciach-z.html" target="_blank">in this article</a>). And, after all, I believed it was very important moment, when Ruth Webber spoke to Ostrowiec residents.<br />
<br />
<blockquote class="tr_bq">
THE TEXT OF RUTH WEBBER'S SPEECH, which she gave during the launching of the book. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
"Thank you for the opportunity to speak to you today. I am here to speak of the calamity that befell me only a few decades ago. I experienced that calamity – the Holocaust – from the inside, and I want to tell you what that upheaval, that catastrophe looked like, from the inside. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
It is very difficult for me to talk about my Holocaust experiences. These are very traumatic memories. I am here to speak to you because I need you to continue to tell my story after I am unable to tell it myself. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
I assume that most of us here today are leading basically normal lives, where life is predictable and reasonably safe. My life was also predictable, safe and normal...until I was four years old. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
I was born in Ostrowiec, a medium-size city in Poland. My father was a photographer, and my mother assisted him in the studio. I had an older sister who played the piano very well and attended a music conservatory in Warsaw. Three grandparents, one aunt and two uncles lived beside us, and 30 other aunts, uncles and cousins were scattered around Poland. I was too young to go to school, so I spent my days at home, playing with the props in my father’s studio. My aunts and uncles used to tell me stories, and they played games with me. We observed the Jewish holidays, prayed in a Jewish synagogue and ate kosher food. It was a very happy, very normal life. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
That all ended when I was four. The Germans took over Poland, and normal life for the Jews abruptly stopped. We lost our freedom, we lost our home, we lost each other. My wonderful, close-knit family was destroyed: My doting grandparents, my strong and resourceful father, my beloved aunts, uncles and cousins were all murdered.<br />
My parents found a gentile family that agreed to hide my older sister, and she disappeared into their world. I was too young and too scared to leave home, so instead of hiding with a non-Jewish family, I stayed with my mother through most of the war. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Between 1940 and 1945, I lived in 2 ghettos and 5 slave labor and concentration camps. While in those camps, I had typhus, pneumonia, measles and tuberculosis, and of course, the Germans offered us no medical treatment. Somehow, I didn’t die from those diseases.<br />
It is almost impossible for me to describe my life during those 5 years in a way that would make sense to you. There aren’t even words for it. I don’t know how to describe Auschwitz. I don’t have words for the sounds there, or the silence there, or the smells. I can say the word “hungry” or the word “cold,” but those words means something different in Auschwitz than they do in the United States. I can use the word “terrified” – but that word doesn’t tell you what it is like to be continually afraid that every single minute and every single breath will be your last minute, your last breath. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Allow me to tell you a few of the things that happened to me, to give you some sense of what I, as a child, saw and felt. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
The ghetto was terrible, but at least my family was together. In October 1942, when I was seven, my family was struck its first blow: There was a rumor that the Ostrowiec ghetto was going to be liquidated on a particular day. My father obtained papers and probably paid some strategic bribes to enable himself, my mother and me to smuggle ourselves out of the ghetto, to a nearby work camp. But there were no papers for my grandparents, aunt or two uncles. We went to say goodbye to them. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Everyone was crying, everything was in chaos. My grandmother kissed me. She promised she would see me again soon. She took her shawl from her shoulders and gave it to me, telling me that I might need it. More kisses – and then we left. I was wrapped in the shawl. The next morning, my grandparents, aunt and two uncles disappeared. About 6 months later, my mother learned that they had disappeared into the gas chambers at Treblinka. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
My parents and I were together in Bodzechów work camp. I hid in an attic during the day while my parents worked. Then the Germans took my father away. Now just the two of us were left together. After a brief transfer to another camp, the Germans ordered my mother and other Jewish women workers onto a truck bound for yet another labor camp. My mother smuggled me into the truck with her. Somewhere another mother had smuggled her child along as well. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
When the truck reached its destination, we disembarked – and that was when the Germans discovered there were two children. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
They pulled us out from behind our mothers. The Kommandant had a problem: they were supposed to get a shipment of adult workers – and here were two young children. What should they do with the kids? I understood enough German to grasp the debate: The Kommandant demanded that the driver take us back where we came from. The driver refused. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
The Kommandant decided to shoot us. A guard pointed his gun at us, awaiting orders. My mother and the other child’s mother were standing with the rest of the women, to the side, and they didn’t dare to speak a word. I was trembling. In my terror, I lost control of my bladder, and I felt my urine running down my legs. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
A doctor had accompanied the Kommandant, and he suggested that the Kommandant hold off on shooting us. Perhaps the children could help out in the kitchen, deliver messages... and after all, we wouldn’t eat much. The Kommandant considered the suggestion and decided to try out his proposal. The guard put down his gun, and the other little boy and I were admitted into Ostrowiec camp with our mothers. I turned 8 in that camp. A year later, we were deported to Auschwitz. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
My mother cared for me there, in impossible circumstances. In Auschwitz, where no one had enough food to survive, my mother gave me her bread. In the most degrading, ghastly situation imaginable, my mother tried to give me something pleasant to think about. In a universe dedicated to mass murder on an industrial scale, my mother managed to instill human values and decency in me. My mother was a heroic woman. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
And then they took her away from me. As all of you know, young children were supposed to be murdered upon arrival in Auschwitz. However, a few of us had fallen through the cracks, and we were scattered in various barracks around the camp. The Germans collected us and placed us in a separate barrack. Whenever Mother could, she would sneak out of her barrack at night to see me. Then, one night, she told me that she was on a list to be transferred out of Auschwitz. I tried not to show how devastated I was. In an effort to sound grown up, I told my mother, “Even if you stayed here, you still wouldn’t be able to save me from going up in smoke.” </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
The next day, she was gone. I was alone. It was the end of my world. I no longer cared whether I survived. Nothing mattered. Absolutely nothing. I was transferred to Mengele’s block, and I did not care. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
When the Russian army finally liberated me in Auschwitz, I was only 91⁄2 years old. My mother was liberated several months later from a different slave labor camp in Czechoslovakia. She returned to Ostrowiec, where she found my sister, Helen, and she learned that I was alive, in an orphanage in another city. And that is how the three of us were reunited. We were the only ones of our entire Polish family who survived.<br />
As you can imagine, it is not easy to recover from a traumatic experience like the Holocaust. But somehow we had to forge ahead and invent a future for ourselves. We had some relatives in Canada, and my mother decided that joining them was our best chance of rebuilding normal lives. I married Mark and moved to Detroit. Together we have 3 loving daughters, who have blessed us with 5 wonderful grandchildren. My mother was very proud of her 6 grandchildren and 18 great grandchildren who live in the United States, Canada and Israel. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
I want to share one last memory with you. In January 1945, the Russian army was advancing toward Auschwitz. The Germans had expelled almost all of the Jews onto the now infamous “death marches,” but I had been left behind in Auschwitz along with some other Jewish children. It was 10 days before the Russian Army reached us, and we children felt very much alone. Huddled together in the only barrack with heat, we talked about what had happened to us. All of us had such terrible, terrible hatred toward the people who had caused us so much pain and agony. We talked about the horrible things we would do to them some day. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
And then, and then I realized, when I was just 9 years old and still huddled in a barrack in Auschwitz, that if I did those things, I would be like them. And I thought to myself – “I refuse to be like them.” </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
That was a turning point for me. It was the moment when I affirmed that despite all of the inhumanity I had witnessed, despite the chimneys, gas chambers, shootings and tortures that had surrounded me – I was a living and principled human being. I was only 9, and I knew that. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
It was not obvious that I would ever be able to lead a normal life. I was four when I lost my world, nine when I emerged from Auschwitz. I had never attended school. My childhood was stolen from me, and I had seen many things that no one – not any adult or child – should ever see. But here I am today, a wife, mother and grandmother – in many respects like most other American wives, mothers and grandmothers. This is no small achievement, and I owe it to that moment in Auschwitz and to my mother and my beloved husband, Mark, who lovingly, gently and unerringly guided me back into the world, and on into my future."</blockquote>
<div style="text-align: center;">
*</div>
<br />
O książce: <a href="http://www.nieztejbajki.art.pl/szmul-muszkies-fotograf-profesjonalny-premiera-ksiazki-wernisaz/">http://www.nieztejbajki.art.pl/szmul-muszkies-fotograf-profesjonalny-premiera-ksiazki-wernisaz/</a><br />
<br />
Maciek Biedka, Karolina Kargulewicz-Mrozińska -- dziękuję za pomoc z wideo!Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-39998416714056521762016-10-13T14:41:00.000-07:002017-09-03T09:46:06.563-07:00Pierwszy dzień po likwidacji getta11-12 października 1942 roku sztetl Ostrowiec przestał istnieć. W tych dniach hitlerowcy przeprowadzili likwidację getta: jedenaście tysięcy ludzi wysłali na śmierć do Treblinki, tysiąc albo dwa tysiące zginęło na miejscu. Część ocalała chowając się, niewielka część została, by pracować. Dokładnie 74 lat temu Ostrowiec przeżywał swój pierwszy dzień bez Żydów.<br />
<br />
Od paru lat co roku przypominam o likwidacji getta ostrowieckiego. Ale też z każdym rokiem inaczej do tego tematu podchodzę.<br />
<br />
Dwa lata temu zła byłam jak osa – oj, i to jak! – że nikt nie pamięta. <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/72-lata-temu-w-ostrowcu-likwidacja.html" target="_blank">Opisałam zdarzenia z likwidacji getta.</a> Zrobiłam też <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/mapa-likwidacja-getta-ostrowieckiego.html" target="_blank">mapę tamtych wydarzeń</a>. Chciałam uświadomić wszystkim, co się działo w miejscu, gdzie chodzą na lody, gdzie chodzą grać w piłkę.<br />
<br />
Teraz jednak ważę każde słowo. „Nikt nie pamięta”? A kto to nikt? Wiele osób pamięta. Powstał pomnik, Leo Spellman jest honorowym obywatelem Ostrowca. Pojawiają się projekty i działania edukacyjne. Za kilkanaście dni do Ostrowca przyjedzie Ruth Muschkies Webber, ostrowczanka ocalała z Holocaustu. Weźmie udział w premierze książki o Szmulu Muszkiesie. (No właśnie, rezerwujcie czas: <a href="http://www.nieztejbajki.art.pl/szmul-muszkies-fotograf-profesjonalny-premiera-ksiazki-wernisaz/" target="_blank">29 października w Pracowni Otwartej Kontrola Jakości, 16:00</a>). To nie są „wszyscy”, ale na pewno nie „nikt”.<br />
<br />
„Nikt nie pamięta”. A co to znaczy „nie pamiętać”? Ja nie mogę pamiętać, nie było mnie tam. Pamiętać mogą starsi ode mnie. I pewnie pamiętają. Tyle, że może o tym nie gadają. A dlaczego? Trzeba byłoby ich spytać.<br />
<br />
Z drugiej strony zastanawiam się, kim dokładnie jest ten „nikt”, który miałby nie pamiętać. Kilka lat temu byłam skłonna oskarżać ostrowczan. To jasne: kto inny miałby pamiętać o innych ostrowczanach? Dzisiaj ostrowczanom dałam spokój. Już też nie wyobrażam sobie, że oto przypomnę wszystkim, co tu się zdarzyło. Oskarżam za to polską kulturę, a właściwie ten jej komponent, który każe odmieniać przez przypadki słowo Naród i nawykowo identyfikować, co jest esencją polskości, a co już domieszką obcości.<br />
<br />
<b>CBOS mówi: prześniliśmy Zagładę</b><br />
<br />
Od lat CBOS prowadzi badania świadomości historycznej Polaków. Jedno z pytań dotyczy najważniejszego wydarzenia z dziejów Polski w XX i XXI wieku. Na pierwszych trzech miejscach jest odzyskanie niepodległości (52%), wybór Karola Wojtyły na papieża (43%) i przystąpienie Polski do UE (33%). Ojczyzna, Bóg, Fundusze Europejskie.<br />
<br />
Na liście wydarzeń do wyboru jest też Zagłada. Można wybrać więcej niż jedną odpowiedź, ale i tak „wymordowanie przez hitlerowców ludności żydowskiej w Polsce” jest piąte od końca. Oznacza to, ze ogół Polaków uważa Zagładę za jedno z najbłahszych dużych wydarzeń w najnowszych dziejach Polski. Za najważniejsze uważa je tylko 2% badanych. I tylko 1% z interesujących się historią.<br />
<br />
Wśród tych jeszcze mniej ważnych zdarzeń jest reforma rolna 1945 roku, czyli uwłaszczenie chłopów. Ilekroć to czytam, tylekroć wyobrażam sobie Andrzeja Ledera, uśmiechającego się do swojej trafnej tezy z „Prześnionej rewolucji”. Bo przecież to książka właśnie o tym, dlaczego, choć Zagłada i uwłaszczenie chłopów dotyczyły przodków prawie każdego z nas, to jednak tak mało miejsca poświęcamy tym wydarzeniom w zbiorowej pamięci. Polacy doceniają triumfy polskości i polsko-katolickości: niepodległość i papieża Polaka, nie widzą zaś znaczenia eksterminacji lub drastycznej zmiany położenia całych grup, z którymi nie są skłonni się identyfikować, czyli Żydów i chłopów. Nawet jeśli te zmiany zmieniły także warunki życia ich przodków.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrtuFAnGF5UKlGWcSZM7FW2L5kuItPrUzOQh0tpkBI9jdQMQdEt0SntymQkmfgGCQcV9OtmwZYgUnjeYE_GhVwFdE3NDt-SsFU4uEkBayP0JuH3z4gTcUxTHlxuskEDEiJYolrpuRuAVvi/s1600/CBOS_najwazniejsze_wydarzenie_historia_najnowsza_.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrtuFAnGF5UKlGWcSZM7FW2L5kuItPrUzOQh0tpkBI9jdQMQdEt0SntymQkmfgGCQcV9OtmwZYgUnjeYE_GhVwFdE3NDt-SsFU4uEkBayP0JuH3z4gTcUxTHlxuskEDEiJYolrpuRuAVvi/s320/CBOS_najwazniejsze_wydarzenie_historia_najnowsza_.jpg" width="214" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><a href="http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_068_16.PDF" target="_blank">CBOS "Świadomość historyczna Polaków"</a></td></tr>
</tbody></table>
<br />
<b>Muzeum Emigracji, w którym Żydzi na czas II wojny światowej znikają</b><br />
<br />
Parę miesięcy temu byłam w Muzeum Emigracji w Gdyni. Wspaniałe, nowoczesne muzeum w świetnym miejscu. Tyle że na wystawie, w sekcji poświęconej II wojnie światowej pominięto wielkie migracje towarzyszące Zagładzie.<br />
<br />
Nie mieściło mi się to w głowie. Migracje do gett, z gett do obozów, z obozów do innych obozów, marsze śmierci,
„wywózki na Wschód” oznaczające wywózki do Treblinki, plany wywózki mas ludzi na Madagaskar - to wszystko nie jest wystarczająco ważne, by poświęcić chociaż jedną planszę? A przecież do polskich gett i obozów przywożono też Żydów z innych krajów. W getcie ostrowieckim byli na przykład wiedeńczycy. 12 października 1942 roku razem z ostrowczanami zostali wsadzeni na rampach do pociągów i wywiezieni do Treblinki. Część ludzi została, potem trafiła do obozu pod Ostrowcem, a jeszcze później do Auschwitz. Indywidualne ścieżki tułaczki i ukrywania się były jeszcze bardziej skomplikowane.<br />
<br />
Tymczasem autorzy ekspozycji uznali wywózki Polaków na Wschód za główne przemieszczenia związane z wojennym czasem. Opis wywózek jest w konwencji martyrologicznej, nie ma jednak informacji, że akurat dla Żydów były one błogosławieństwem: większość polskich ocalałych przetrwała Zagładę wcale nie w ukryciu na ziemiach polskich, a właśnie w Rosji radzieckiej.<br />
<br />
Nie ma też mowy o tym, że ocalali powracający po wojnie do swoich sztetli nie spotkali się dobrym przyjęciem, a powojenne pogromy i mordy zmusiły ich do emigracji.<br />
<br />
Jak to możliwe? Jak można było pominąć los żydowski, i to w muzeum, w którym narracja zaczyna się od tego, że w Rzeczpospolitej Obojga Narodów "żyli obok siebie Polacy,
Litwini, Rusini (późniejsi Białorusini), Żydzi, Prusacy, Inflantczycy,
Ormianie, Tatarzy, Karaimi, Wołosi i Romowie (Cyganie). Szacuje się, że
ludność etnicznie polska stanowiła blisko połowę całej populacji"?<br />
<br />
Odpowiedzią jest to, jak opisano powojenne emigracje Żydów: "Emigracja do Ojczyzny". Już rozumiecie, prawda? Polska nie była prawdziwą ojczyzną Żydów. Byli tu przez chwilkę, ot, goście w naszym gościnnym kraju. Dzisiaj mają swoje muzeum w Warszawie. Więc muzeum w Gdyni może poświęcić się badaniu losów polskich. I tak odtwarzamy sobie getto: podział na naród polski i naród żydowski. Muzealne getto ławkowe.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKKqTsotZ-Kk2n-ovLfXQdLrJ0R9yrxN-9FmKM7Jr7JhLtcogKcE8yLQDih7Y7V43VPjIsfvHrBJpmomCkKJu99oeGu1eGTzDCTm-Rr6h55YjT4Dsy84WuR_3pkJQzqXwAde1z23YHbbBE/s1600/Muzeum_Emigracji_Gdynia.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="299" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKKqTsotZ-Kk2n-ovLfXQdLrJ0R9yrxN-9FmKM7Jr7JhLtcogKcE8yLQDih7Y7V43VPjIsfvHrBJpmomCkKJu99oeGu1eGTzDCTm-Rr6h55YjT4Dsy84WuR_3pkJQzqXwAde1z23YHbbBE/s320/Muzeum_Emigracji_Gdynia.JPG" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Muzeum Emigracji w Gdyni</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<b>22 lipca: urodziny Pałacu Kultury czy likwidacja getta</b><br />
<br />
Na ścianie mam kalendarz na 2016 rok z „Gazety Stołecznej” – poświęcony historii Warszawy – i drugi, „Społeczna Warszawa”, o działaniach organizacji społecznych. Tematem na sierpień w obu kalendarzach było Powstanie Warszawskie. Oczywiste. Kiedy jednak zobaczyłam jednomyślność co do tego, co w Warszawie najważniejsze w sierpniu, sprawdziłam kartki lipcowe. Przypominam, że 22 lipca rozpoczęła się likwidacja getta warszawskiego. W kalendarzu "Stołecznej" są cztery lipcowe tematy: otwarcie Pałacu Kultury, uruchomienie wodociągu w 1886 roku, telefonów w 1882, otwarcie Trasy Łazienkowskiej i Stadionu Dziesięciolecia. W „Społecznej Warszawie” temat lipcowy jest współczesny. Wywózka na śmierć setek tysięcy ludzi nie zakwalifikowała się, choć przecież w Warszawie mówi się o historii getta nieporównywalnie więcej niż w Ostrowcu.<br />
<br />
<div style="text-align: center;">
*</div>
<br />
Każda z tych sytuacji z osobna może być przypadkiem. Wszystkie razem tworzą wzór, według którego niedole i śmierć Żydów była czymś innym niż niedole i śmierć Polaków. Tymczasem rozmawiamy o śmierci ludzi, polskich obywateli, którym czasem też bliżej było do czytania Norwida niż Talmudu. <br />
<br />
Nie ma więc co skupiać się na niepamięci w Ostrowcu. To, że likwidacja getta nie jest szczególnie ważnym wydarzeniem, jest chyba takie samo w całej Polsce. W nowoczesnym muzeum i w stolicy.<br />
<br />
Nie wiem, czy kiedykolwiek przyjmiemy tę perspektywę, w której Zagłada jest jednym z najważniejszych zdarzeń, które miały miejsce na ziemiach polskich - nie tylko w XX wieku, ale kiedykolwiek. Może to już musi tak być, że istnienie Polski będziemy uważać za najważniejsze na świecie. <br />
<br />
W tym roku więc nie złościłam się na niepamięć o likwidacji getta. Kto miał pamiętać, ten pamiętał. Ważne jest nie tylko przypominanie faktów o Zagładzie ostrowczan, ale też wyobrażenie sobie tego, co się działo dzień po likwidacji getta. Jak nasi przodkowie czuli się w Ostrowcu z wymarłym z dnia na dzień śródmieściem? Co myśleli sobie o wywózkach? Czy dzisiejsza niepamięć jest pochodną tamtej reakcji sprzed 74 lat?Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-61500200049904480002016-02-02T13:03:00.002-08:002016-02-06T07:36:58.626-08:00"Celem zabezpieczenia swego życia ob. Szpilman zmuszony jest chwilowo Ostrowiec opuścić". O honorowym obywatelstwie dla Leo Spellmana1 lutego 2016 r. honorowym obywatelem Ostrowca pośmiertnie został Leo Spellman, pianista i kompozytor pochodzący z Ostrowca. To ósmy honorowy obywatel Ostrowca. Rada Miasta zagłosowała jednogłośnie za przyznaniem Spellmanowi tego tytułu. Na uroczystości była rodzina Spellmana, ekipa filmowa pracująca nad filmem o życiu muzyka, tłumaczka pracująca nad tłumaczeniem jego dzienników z lat 1943-45 (z polskiego na angielski). Byli też krewni Henryka Wrońskiego - ostrowiaka, który uratował Leona Szpilmana.<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
Leo Spellman urodził się w 1913 roku w Ostrowcu jako Leon Szpilman. Tu nauczył się grać na pianinie, tu po raz pierwszy grał publicznie, tu chodził do szkoły, pracował i ożenił się. Opuścił Ostrowiec tuż po wojnie. Później przebywał w DP Campie w Bawarii, skąd w 1948 wyjechał do Kanady.<br />
<br />
To kolejne (po pomniku upamiętniającym ofiary Holocaustu w Ostrowcu) upamiętnienie żydowskiej historii Ostrowca w ciągu kilku miesięcy. <i>Znajomość dziejów naszego regionu czy lokalnej społeczności niesie wiele korzyści. Przede wszystkim jest to wspaniałe narzędzie budowania dialogu, tożsamości i poczucia przynależności mieszkańców do danej miejscowości</i> - mówił na uroczystości prezydent Ostrowca Jarosław Górczyński.<br />
<br />
Wygląda na to, że Prezydent Miasta jest daleki od lęku przed żydowskim tematem. Najwyraźniej przyjmuje fakt, że Ostrowiec w dużym stopniu współtworzyli Żydzi i uważa, że tej części dziedzictwa warto się przyglądać. Dobrze to słyszeć.<br />
<br />
Jeszcze lepiej jest słyszeć słowa Spellmana (w <a href="https://www.youtube.com/watch?v=p0aDGCfnnJg" target="_blank">trailerze filmu "Rapsodia. Wyzwolenie Leona Szpilmana"</a>): <i>Miałem polskich przyjaciół, którzy mi pomagali. Szczególnie jeden - Henryk Wroński. To on uratował mi życie. Ukrywał mnie przez osiemnaście miesięcy</i>. Mówi o Henryku Wrońskim, 21-letnim studencie, który ukrywał go wraz z żoną Manią i jej bratem.<br />
<br />
Jestem dumna, że na Denkowskiej – ulicy dziś opustoszałej niemal zupełnie – w bardzo złych czasach mieszkał <a href="http://db.yadvashem.org/righteous/righteousName.html?language=en&itemId=4018309" target="_blank">Henryk Wroński, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata</a>.<br />
<br />
Jest jednak też mroczniejsza część historii Szpilmana.<br />
<b><br /><span style="font-size: small;">„Jak również inni obywatele ostrowieccy nie szczędzą gróźb ob. Szpilmanowi”. Dlaczego Szpilman wyjechał z Ostrowca?</span></b><br />
<br />
W 1945 roku ostrowiecki oddział Centralnego Komitetu Żydów Polskich poprosił oddziały w Łodzi i Warszawie o udzielenie pomocy Szpilmanowi. Oto powody:<br />
<blockquote>
„<b>Obywatel Szpilman wraz z żoną został ranny podczas napadu bandytów na Żydów ostrowieckich w dniu 19-go marca r.b. </b>[1] <b>Przebywał kilka tygodni w szpitalu. Po wyjściu ze szpitala na ulicy rozpoznał sprawców napadu, zaalarmował natychmiast milicję i ujął napastników. Brał udział w przeprowadzeniu śledztwa i zawdzięczając jego energii i dochodzeniom bandytów spotka zasłużona kara.</b> </blockquote>
<blockquote>
<b>W toku śledztwa okazało się, iż jeden z aresztowanych nie brał bezpośredniego udziału w napadzie i został zwolniony. Jest to jednak brat jednego z bandytów. Później spotkał on ob. Szpilmana na ulicy i wygrażał mu się, jak również inni obywatele ostrowieccy nie szczędzą gróźb ob. Szpilmanowi. Przeto celem zabezpieczenia swego życia ob. Szpilman zmuszony jest chwilowo Ostrowiec opuścić.</b>” [2]</blockquote>
Centralny Komitet Żydów Polskich to ogólnopolska samopomocowa organizacja, które wspierała ocalałych Żydów w codziennym życiu. W Żydowskim Instytucie Historycznym (ŻIH) znajdują się archiwa oddziału ostrowieckiego. To z nich pochodzi cytowany list polecający <br />
<br />
Napaść, o której mowa, to atak na dom Fajgli Krongold w marcu 1945 roku. Pisze Regina Renz: <br />
<blockquote class="tr_bq">
"W mieście krążyły pogłoski, iż posiada ona listę Polaków, którzy w okresie okupacji w różny sposób przyczynili się do śmierci ostrowieckich Żydów. Dwóch młodych ludzi, byłych żołnierzy AK, weszło do mieszkania Felicji Kwiatkowskiej vel F. Krongold z zamiarem zabrania tej listy. Wewnątrz zastali jednak kilkanaście osób i w powstałym zamieszaniu otworzyli ogień zabijając cztery osoby i raniąc kilka innych." [3]</blockquote>
Zdaniem Rubina Katza, autora autobiograficznej książki <i>Gone to Pitchipoi</i>, żadna lista nigdy nie istniała. <i>Żądanie jej było tylko pretekstem, żeby obrabować uciekinierów, ale zaplanowana kradzież zamieniła się w jatkę</i> [4].<i> </i><br />
<br />
Dlaczego niektórzy ostrowiacy grozili Szpilmanowi? Mordercami Żydów byli AK-owcy, ludzie stąd. To dzięki aktywnemu udziałowi Szpilmana w śledztwie miała spotkać ich <i>zasłużona kara</i>. Tymczasem Żydzi... Cóż, zostali stąd wywiezieni w 1942 roku. Ostrowiacy widzieli masowe mordy Żydów w Ostrowcu albo słyszeli o nich. Pod koniec wojny wiadomo już było, co działo się w Treblince i Auschwitz. Niezależnie od sympatii czy antypatii życie bez Żydów zostało urządzone. Domy żydowskie i warsztaty prace zostały przekazane Polakom. Tu nie było już dla Żydów miejsca. W Holokauście zginęło 85-90% Żydów polskich. Powrót zdziesiątkowanych ocalałych był czymś zaskakującym. W płaszczyźnie fantazmatycznej był powrotem żywych trupów.<br />
<br />
Powojenna przemoc wobec Żydów była zjawiskiem niepokojąco rozpowszechnionym. Pisałam kiedyś <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/12/smierc-pozostaym-zydom-czyli-dzieciom.html" target="_blank">o sprawie dzieci Cytrynbauma z Denkowa i o ulotkach "Śmierć pozostałym Żydom"</a>. To też działo się wiosną 1945 roku - w tym samym czasie, co napaść na mieszkanie Fajgli Krongold. Według danych Ministerstwa Administracji Publicznej między IX 1944 a IX 1946 roku w Polsce „incydenty” antyżydowskie wydarzyły się w 102 miejscowościach. Jacek Leociak twierdzi: <i>to nie był pokój, to była pełzająca wojna domowa</i>. Tu już nie było dla nich miejsca [5].<br />
<br />
Rzeczywiste zagrożenie życia sprawiło, że Żydzi zaczęli wyjeżdżać najpierw z mniejszych miejscowości do większych skupisk żydowskich (takich jak Łódź), a potem i z Polski. To z powodu zagrożenia życia po napadzie na dom Fajgli Krongold Ostrowiec opuścił Leon Szpilman. Widać to jasno w cytowanym piśmie urzędowym.<br />
<br />
Chciałabym podkreślić tę kwestię. Leon Szpilman nie wyjechał z Ostrowca dlatego, że życie oferowało mu ciekawsze możliwości w miastach przyjemniejszych niż nasze. Wyjechał, bo czuł się zagrożony. Był tutaj w rzeczywistym niebezpieczeństwie.<br />
<br />
Dziś Ostrowiec nadał mu honorowe obywatelstwo. <b>Czy uhonorowanie jednego z kiedyś niechcianych powracających jest kolejnym krokiem w kierunku przypomnienia, że również Żydzi byli obywatelami Ostrowca?</b> Jeśli tak – chylę czoła przed prezydentem Jarosławem Górczyńskim i Radą Miasta za przyznanie tytułu honorowego obywatela miasta Leonowi Szpilmanowi.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimP4DJ1Jikapc3AFqgrstWDFbt9bvqaUoXDQjdx1l5P2pOxpVSpx_zkP3zI1OeIEZ9dB5i2D_RYs42PDoasymZxawipQJp_8-eOHomzTHyC6QvVj8GBsoQM53CECHyqzxljl3RQzd9S-BZ/s1600/IMG_0733.JPG" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimP4DJ1Jikapc3AFqgrstWDFbt9bvqaUoXDQjdx1l5P2pOxpVSpx_zkP3zI1OeIEZ9dB5i2D_RYs42PDoasymZxawipQJp_8-eOHomzTHyC6QvVj8GBsoQM53CECHyqzxljl3RQzd9S-BZ/s320/IMG_0733.JPG" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">1
lutego 2016 r., Ostrowiec Św. Nadzwyczajna sesja rady miasta, podczas
której nadano Leo Spellmanowi tytuł honorowego obywatela Ostrowca.</td></tr>
</tbody></table>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMiV0KH9Dqo5b3lmREhuVj8ldTczxh50WldixBR0Su2C5kFFE8zCWCR-_zFijnx48tCrnVfblPKrEav31ZVv08Z2opMVczsze_BpOWgnTnf2RwCQkYbT-kdL7HfC8PGJjXRe5BDspuyYAZ/s1600/IMG_0744_2.JPG" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMiV0KH9Dqo5b3lmREhuVj8ldTczxh50WldixBR0Su2C5kFFE8zCWCR-_zFijnx48tCrnVfblPKrEav31ZVv08Z2opMVczsze_BpOWgnTnf2RwCQkYbT-kdL7HfC8PGJjXRe5BDspuyYAZ/s320/IMG_0744_2.JPG" width="239" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Przyjęta jednogłośnie uchwała Rady Miasta w sprawie nadania tytułu Honorowego Obywatela Miasta Ostrowca Świętokrzyskiego.</td></tr>
</tbody></table>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLnVsqNgBUl4s4xCxtEa7c8th1otmcci8vWLopq7jKvROTOABSFIEtDeKnWlQ1vXEYfo3Tx9-70cz2hrCDko6hZRmJ6Na-3oDaHSoBCkbr24KwSnqzBVv-FC7tqWP9REA1XXLOWO6wuaZy/s1600/IMG_0720.JPG" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="221" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLnVsqNgBUl4s4xCxtEa7c8th1otmcci8vWLopq7jKvROTOABSFIEtDeKnWlQ1vXEYfo3Tx9-70cz2hrCDko6hZRmJ6Na-3oDaHSoBCkbr24KwSnqzBVv-FC7tqWP9REA1XXLOWO6wuaZy/s320/IMG_0720.JPG" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Przemawia prezydent Ostrowca Jarosław Górczyński, tłumaczy Hania Fedorowicz, tłumaczka pamiętników Szpilmana z lat 1943-45.</td></tr>
</tbody></table>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhAqoaZhJerQQefRccLVPRdTaqSQJew2xKZhXeDQIpO_HUcQSCCdIMkhXCZtCSVwxIKPwD89WFzb_b3SNL-HiazKqCq1UGrwAobleXDqKwSYAsGi9CfGHk7i945lF2p6rPRsDp_qm2rQyyM/s1600/IMG_0741_2.JPG" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="246" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhAqoaZhJerQQefRccLVPRdTaqSQJew2xKZhXeDQIpO_HUcQSCCdIMkhXCZtCSVwxIKPwD89WFzb_b3SNL-HiazKqCq1UGrwAobleXDqKwSYAsGi9CfGHk7i945lF2p6rPRsDp_qm2rQyyM/s320/IMG_0741_2.JPG" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Tablica pamiątkowa na budynku dawnego ZDK przy Alei 3 Maja 6.</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<br />
<b>Post scriptum. „Uprzejmie proszę o przydzielenie mi mieszkania w moim własnym domu”</b><br />
<br />
W archiwum ŻIH, w tym samym zespole archiwalnym, znalazłam jeszcze dwa pisma związane ze Szpilmanem.<br />
<br />
12 kwietnia 1945 r., po powrocie ze szpitala, Szpilman napisał do Wydziału Kwaterunkowego Urzędu Miasta:<br />
<blockquote class="tr_bq">
„uprzejmie proszę o przydzielenie mi mieszkania w moim własnym domu przy Aleji 3-go Maja nr.1. Wymienione mieszkanie zajmowałem także w 1939 toku, a obecnie znajdzie tam pomieszczenie 5 osób: Goldman Szlama, Flajszer Berek, Kudłowicz Hersz, Szpilman Mania i Szpilman Leon. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
W czasie mego przebywania w szpitalu wprowadził do wyżej wymienionego mieszkania nieprawnie obywatel C(...), który zajmuje je czasowo. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Wobec tego, iż dom, gdzie chwilowo zamieszkuję został zajęty dla Milicji Obywatelskiej i wszyscy lokatorzy otrzymali polecenie opróżnienia zajmowanych lokali, upraszam o przydzielenie prawnie przysługującego mi lokalu, a to w myśl dekretu z dnia 2-go maja r.b. Dz.Ust.Nr.9 poz 45.”</blockquote>
W drugim z pism (data nie do odszyfrowania) ostrowiecki oddział Centralnego Komitetu Żydów Polskich informuje Zarząd Miejski, Wydział Opieki Społecznej, że hospitalizowane ofiary napadu: Szpilman Leon, Szpilman Mania, Zylberberg Hersz „majątku żadnego nie posiadają”.<br />
<br />
<br />
<b>Zobacz też:</b><br />
Artykuł o Leo Spellmanie na <a href="http://mck.ostrowiec.pl/start/74-banery-/606-polska-premiera-rapsodii-szpilmana" target="_blank">stronie Miejskiego Centrum Kultury</a><br />
Relacja z sesji Rady Miasta na <a href="http://www.um.ostrowiec.pl/aktualnosci/kompozytor-leon-szpilman-honorowym-obywatelem-ostrowca.html" target="_blank">stronie Urzędu Miasta</a> <br />
<br />
<br />
<b>Przypisy:</b><br />
[1] Pismo urzędowe jako datę napadu na Szpilmana i żonę podaje 19 marca, zaś inne źródła, np. książka Żydzi ostrowieccy. Zarys dziejów, wskazują dzień 12 marca jako datę napadu na mieszkanie Fajgli Krongold. Z pewnością mowa o jednym i tym samym napadzie; nie jestem jednak jasne, która data jest właściwa.<br />
[2] Archiwum ŻIH. Inwentarz: Komitet Żydowski w Ostrowcu Świętokrzyskim, sygnatura: 359. Pismo o znakach 18/AF/ES z 9 m(aja?) 1945 r.<br />
[3] Regina Renz <i>Żydzi w okresie okupacji i w pierwszych latach po wyzwoleniu</i>. W: Waldemar R. Brociek, Adam Penkalla, Regina Renz <i>Żydzi ostrowieccy. Zarys dziejów</i>. Ostrowiec: Muzeum Historyczno-Archeologiczne 1996. S. 117.<br />
[4] Rubin Katz <i>Gone to Pitchipoi. A Boy's Desperate Fight For Survival In Wartime</i>. Brighton, MA: Academic Studies Press 2012. S. 261.<br />
[5] Koncepcję niechcianego powrotu Żydów-upiorów jako źródła przemocy antyżydowskiej tuż po wojnie i dane liczbowe czerpię od Jacka Leociaka, z wykładu <i>„Tu już nie ma dla was miejsca”. Formy zapisu doświadczenia żydowskiego w powojennej Polsce</i>, wygłoszonego 21 października 2015 r. w warszawskiej Zachęcie.<br />
<br />Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-2041242844120230662016-01-26T12:40:00.001-08:002016-01-26T12:46:33.345-08:00Dziewczynki z Ostrowca, które przeżyły AuschwitzNa znanych zdjęciach z Auschwitz są trzy dziewczynki z Ostrowca. Ruth Webber, Miriam Ziegler i Paula Lebovics stoją obok siebie. Wszystkie w chwili wybuchu wojny miały po kilka lat.<br />
<br />
<br />
<div style="text-align: center;">
<img class="alwaysThinglink" src="//cdn.thinglink.me/api/image/616357937161437184/1024/10/scaletowidth#tl-616357937161437184;818284028'" style="max-width: 80%;" /><script async="" charset="utf-8" src="//cdn.thinglink.me/jse/embed.js"></script></div>
<br />
Miriam Ziegler – druga z lewej. Mieszkała w Radomiu, ale w Ostrowcu miała dziadków. Tutaj ukrywała się przez część wojny.<br />
<br />
Paula Lebovitz – trzecia z lewej. Przed wojną mieszkała gdzieś w okolicach Kuźni albo Czerwińskiego. <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/09/paula-lebovics-obozowe-dziecko-z.html" target="_blank">Czytaj więcej</a><br />
<br />
Ruth Webber – czwarta z lewej (stoi za Paulą Lebovitz). Mieszkała w domu przy Iłżeckiej 12. Jej ojciec Szmul Muszkies był fotografem. <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2015/11/szmul-muszkies-fotograf-profesjonalny.html" target="_blank">Czytaj więcej</a><br />
<br />
Niemcy zlikwidowali obóz pracy w Ostrowcu dopiero w lecie 1944, a więźniów przewieźli do Auschwitz. Wielu zdołało przeżyć, w tym te dziewczynki.<br />
<br />
Dwie z nich, Miriam Ziegler i Paula Lebovitz, <a href="http://www.thestar.com/news/gta/2015/01/27/70-years-later-former-prisoners-return-to-auschwitz.html" target="_blank">rok temu przyjechały do Auschwitz na obchody 70-lecia wyzwolenia obozu</a>. Trzecia, Ruth Webber, nie chciała wracać.<br />
<br />
Wszystkie nagrały wspomnienia. Z tych wspomnień można się wiele dowiedzieć również o Ostrowcu.<br />
<br />
<a href="https://sfi.usc.edu/content/day-64-70-days-testimony-miriam-ziegler-escape" target="_blank">Fragment wywiadu z Miriam Ziegler</a> i <a href="https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0ahUKEwiSyM-IpMjKAhWGmHIKHe-0COEQFgghMAA&url=https%3A%2F%2Fsfi.usc.edu%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Fa70_childsurvivor_bios%2FMiriam%2520Ziegler%2520Bio.pdf&usg=AFQjCNGGaNGFwXCf_ArlJQrvE7wyzx54ug&sig2=F81B3sOTEHVH1ies6zHC1A&bvm=bv.112766941,d.bGQ&cad=rja" target="_blank">jej życiorys</a><br />
<a href="https://www.youtube.com/watch?v=oRbWU4iQ8o4" target="_blank">Wywiad z Paulą Lebovics</a> <br />
<a href="http://collections.ushmm.org/search/catalog/irn505583" target="_blank">Wywiad z Ruth Webber</a><br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGXzic9AzGnHDDd_rtzFHvcxSnZgZgWysxDGJo8vxvRpINDd-O8TvQeQMbyjwBUyBTUdZPK-0xjTq0p4bOwVbDuIholzNPrg5xHlRPTjZztFQOeg2mPDhbkPbHxJ4dtS5-E8y3WuPilc1w/s1600/auschwitz-survivors-with-photo.jpg..jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGXzic9AzGnHDDd_rtzFHvcxSnZgZgWysxDGJo8vxvRpINDd-O8TvQeQMbyjwBUyBTUdZPK-0xjTq0p4bOwVbDuIholzNPrg5xHlRPTjZztFQOeg2mPDhbkPbHxJ4dtS5-E8y3WuPilc1w/s400/auschwitz-survivors-with-photo.jpg..jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">27 stycznia 2015. Paula Lebovics, Miriam Ziegler, Gabor Hirsch i and Eva Kor ze zdjęciem ze stycznia 1945 roku. Ian Gavan / Getty Images.</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<br />
<br />
<br />Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-70719947753492625492015-11-22T13:41:00.001-08:002015-11-22T13:50:10.465-08:00„Szmul Muszkies – fotograf profesjonalny”. Kogo fotografował Rembrandt?<span style="font-family: inherit;">Do 28 listopada w Fundacji Archeologia Fotografii w Warszawie można oglądać wystawę „Szmul Muszkies – fotograf profesjonalny”, przygotowaną przez Wojtka Mazana. Zrealizował ją w ramach Migawek – działania Towarzystwa Inicjatyw Twórczych „ę”.<br /><br />Wystawa składa się z:</span><br />
<ul>
<li><span style="font-family: inherit;">książki fotograficznej z 129 zdjęciami autorstwa Szmula Muszkiesa, przygotowanej przez Mazana </span></li>
<li><span style="font-family: inherit;">kilkunastu zdjęć Muszkiesa, eksponowanych w oryginalnej formie </span></li>
<li><span style="font-family: inherit;">odtworzonego tła fotograficznego używanego w atelier przez Muszkiesa; namalował je Marcin Jedlikowski</span></li>
<li><span style="font-family: inherit;">fragmentu wywiadu z Ruth Muszkies, córką Szmula Muszkiesa, ze strony United States Holocaust Memorial Museum.</span><span style="font-family: inherit;"> </span></li>
</ul>
<span style="font-family: inherit;">Książka fotograficzna o Muszkiesie powstała tylko w dwóch egzemplarzach. Z pewnością autor będzie chciał ją wydać, ale termin nie jest znany. Wystawa ma być prezentowana <span style="font-family: inherit;">też w Ostrowcu, ale <span style="font-family: inherit;">i tu </span>n</span>ie jest też znany dokładny termin.<br /><br />Na wystawie można też obejrzeć fragment wywiadu z Ruth Muszkies o losach rodziny w czasie wojny. Szmul Muszkies nie przeżył Holokaustu. Zginął w Mauthausen w 1945 roku.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLdgyNJd8Flk2xiguz5WrvEgtXK0CsnMuvHSNHvW2gn_MHMDO9evv9EeDOBpUbv-66gUFJnDn9fvnprLMh25omQlc9gCvZD_J2VicTBLCqwUlRCjvh5I7aRQSH4Cl846BALfz254VncpYZ/s1600/szmul_muszkies.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLdgyNJd8Flk2xiguz5WrvEgtXK0CsnMuvHSNHvW2gn_MHMDO9evv9EeDOBpUbv-66gUFJnDn9fvnprLMh25omQlc9gCvZD_J2VicTBLCqwUlRCjvh5I7aRQSH4Cl846BALfz254VncpYZ/s320/szmul_muszkies.jpg" width="225" /></a></div>
<br />
<span style="font-family: inherit;"><br /><b>Kogo fotografował Muszkies?</b></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Szmul Muszkies był najlepszym fotografem w Ostrowcu lat 30. - Ojciec był szanowaną osobą w mieście <span style="font-family: inherit;">zarówn<span style="font-family: inherit;">o </span></span>wśród Żydów, jak i wśród chrześcijan – mówi w wywiadzie Ruth Webber. Na jego zdjęciach można zobaczyć między <span style="font-family: inherit;">innmi </span>prezydenta miasta, Rosłońskiego czy Wardyńskiego. Inne fotografie to zdjęcia ślubne, komunijne, portretowe.<br /><br />Wojtek Mazan, autor wystawy, wypożyczał zdjęcia od mieszkańców Ostrowca. W gazecie i internecie ogłosił, że poszukuje zdjęć z pieczątką Rembrandt, bo tak nazywał się zakład Muszkiesa. - Czasem było tak, że ludzie nie wiedzieli, kto jest na zdjęciach. „Jakaś ciotka” - opowiadał podczas wernisażu. - Ale bywało też tak, że znali szczegóły. Np. jedno z nich, zdjęcie ślubne, kosztowało 7 złotych, tyle co kilogram wołowiny. Na wystawie widzimy zdjęcie znad jej łóżka, ale zachował też drugi egzemplarz. Podniszczony, bo miał go ze sobą na wojnie jej mąż.<br /><br />U Muszkiesa fotografowali się bogatsi albo ci, którzy – jak powiedziała podczas wczorajszego wernisażu dr hab. Iwona Kurz - „wybierali dobrze”. Inni z braku pieniędzy albo braku dobrego gustu wybierali taniej; w Ostrowcu było przecież kilka innych zakładów. Mieszkańcy biedniejsi lub z klasy ludowej pojawiają się jednak i u Rembrandta, np. na zdjęciach grupowych z huty, robionych na zamówienie. <br /><br />Moim zdaniem ważne jest to, że ludzie sfotografowani przez żydowskiego fotografa stanowią tylko wycinek społeczności Ostrowca. Nie ma tu </span><span style="font-family: inherit;">biednej polskiej ludności spoza huty, np. rolników. Ci fotografowali się u tańszych fotografów, jeśli w ogóle.<span style="font-family: inherit;"> <span style="font-family: inherit;">I nie ma </span></span>ortodoksyjnych Żydów – ci raczej się nie fotografowali.</span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Na wystawie nie ma zresztą żadnych zdjęć Żydów. </span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">– </span> Ich wizerunki nie zachowały się, a może nie udało mi się jeszcze do nich dotrzeć </span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">– </span> napisał Mazan w swoim artykule <i>Szmul Muszkies, to był fotograf profesjonalny</i> w </span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">„</span></span><span style="font-family: inherit;">Faktach Ostrowieckich</span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">”</span> <span style="font-family: inherit;">z 16 listopada 2015</span>. Osobiście uważam, że sporo zdjęć Muszkiesa znajduje się np. w Stanach, Kanadzie, Izraelu, <span style="font-family: inherit;">Brazylii, Argentynie</span>. Wielu Żydów przed wojną emigrowało z Ostrowca, a zdjęcie pozostawionych na miejscu rodziców, dziadków, krewnych były często jednym z ważniejszych nośników pamięci o nich. Opisywałam kiedyś <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/06/stolarz-lejzor-ktorego-dzieci-wyjechay.html" target="_blank">historię stolarza Lejzora, którego dzieci wyjechały do Ameryki</a>. W jednym z listów, które wówczas opublikowałam, mała Sala Milgram z Ostrowca pisała do Boliwii do cioci i wujka:</span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"> „</span></span>Kochani przyślijcie mi zdjęcie wasze, to będę myślała że jesteście razem z nami</span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">. My też sobie zrobimy zdjęcie i przyślemy wam”. Zdjęcie przesłane z Boliwii do Polski raczej <span style="font-family: inherit;">się nie zachowało</span>, ale z Polski do Boliwii - czemu nie? Tyle, że to już temat na osobną historię...</span></span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Wywiad z Ruth Muszkies – całość: <a href="http://www.ushmm.org/wlc/en/media_oi.php?MediaId=1209&ModuleId=10005144">http://www.ushmm.org/wlc/en/media_oi.php?MediaId=1209&ModuleId=10005144</a></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"> </span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Wywiad z Ruth Muszkies – </span>fragment z transkrypcją: <a href="http://www.ushmm.org/wlc/en/media_oi.php?MediaId=1209&ModuleId=10005144">http://www.ushmm.org/wlc/en/media_oi.php?MediaId=1209&ModuleId=10005144</a><br />Strona wy<span style="font-family: inherit;">stawy „Szmul Muszkies – fotograf profesjonalny”</span> na Facebooku:<a href="https://www.facebook.com/events/1642699612672107/" target="_blank"> https://www.facebook.com/events/1642699612672107/</a></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGr8eP0INZsuVAKdk7RYE-OTrdstXOwLq5ssQlHHpYzzfp2Uniz6QDOIidxgh9wmPlPCg_jciRPSSr5eyh_ly_dw0mka72hqY6aM2hmCE0tuFJc9ryg6q0xM9HLAs7eDMyJpmvzwdLjGnP/s1600/IMG_0474.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGr8eP0INZsuVAKdk7RYE-OTrdstXOwLq5ssQlHHpYzzfp2Uniz6QDOIidxgh9wmPlPCg_jciRPSSr5eyh_ly_dw0mka72hqY6aM2hmCE0tuFJc9ryg6q0xM9HLAs7eDMyJpmvzwdLjGnP/s320/IMG_0474.JPG" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAanaGeDEiEnFPH4cGUzjlP-y3C_Oca6_U6AI6588X9bwacjdzYmQBuLBT7OTQUPCPI4i_ZK3dEknXaBYQvQNnieR7X64EuT1N5Ksiu6DjlrtdlSOyuauYYKSyk13SKq4s8cntPcQlDUjc/s1600/IMG_0485.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAanaGeDEiEnFPH4cGUzjlP-y3C_Oca6_U6AI6588X9bwacjdzYmQBuLBT7OTQUPCPI4i_ZK3dEknXaBYQvQNnieR7X64EuT1N5Ksiu6DjlrtdlSOyuauYYKSyk13SKq4s8cntPcQlDUjc/s320/IMG_0485.JPG" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhz0GizpID4ilkx0DbgLkTOZw0-jmJf5-OlCLsQuKICskqXVqpvg5EXmw5USkKAqZ491vZHXfyHGnLjBFfQDPsunmzAG6_iZpqjI16LTZ29Yhf-cMtNeW1sr6DS_WgZbLCQHR33YBQvqayz/s1600/IMG_0491.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhz0GizpID4ilkx0DbgLkTOZw0-jmJf5-OlCLsQuKICskqXVqpvg5EXmw5USkKAqZ491vZHXfyHGnLjBFfQDPsunmzAG6_iZpqjI16LTZ29Yhf-cMtNeW1sr6DS_WgZbLCQHR33YBQvqayz/s320/IMG_0491.JPG" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjEsm6VH_6dPxyTvPgFShWBw95wj2KGYdYlv-aPQhX4Es57TJP8NjuD6oNHqlNLgXJTQZrI237kOubBDO33Ez-s-oeoiKyOZD0HTI0zVj2PxrAx9P0SSo5Y6UrslUfhaEtLb9ZmF-UPk3IO/s1600/IMG_0496.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjEsm6VH_6dPxyTvPgFShWBw95wj2KGYdYlv-aPQhX4Es57TJP8NjuD6oNHqlNLgXJTQZrI237kOubBDO33Ez-s-oeoiKyOZD0HTI0zVj2PxrAx9P0SSo5Y6UrslUfhaEtLb9ZmF-UPk3IO/s320/IMG_0496.JPG" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhSvrhUmosb75hRBmIi9HS5bx92h6rq3gidP8UU_BDFlkgQ1kSzwE7YOKKpIZA6yNk7ztUn6Xdgzh8ksZGta6Cx7N1tIOKqcOv-x4fm8cz_2yVy8fx7-gR-wHZR3gO4942TCeAqmi8gbKoS/s1600/IMG_0499.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhSvrhUmosb75hRBmIi9HS5bx92h6rq3gidP8UU_BDFlkgQ1kSzwE7YOKKpIZA6yNk7ztUn6Xdgzh8ksZGta6Cx7N1tIOKqcOv-x4fm8cz_2yVy8fx7-gR-wHZR3gO4942TCeAqmi8gbKoS/s320/IMG_0499.JPG" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidOdHYUooT2IQxNtqzRZv7x8VO8mffcFE3BQZMaFv7Eb_0Xf2ernKJ5vx_Ztg8xaAa1T6SmnHmCcIn5Ao5yWosIpaFmSHYc2yDO6h70NXbBtSWiY-Pn4Hy_rJSxwsvyTMeHE3kplaEvnyq/s1600/IMG_0469.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidOdHYUooT2IQxNtqzRZv7x8VO8mffcFE3BQZMaFv7Eb_0Xf2ernKJ5vx_Ztg8xaAa1T6SmnHmCcIn5Ao5yWosIpaFmSHYc2yDO6h70NXbBtSWiY-Pn4Hy_rJSxwsvyTMeHE3kplaEvnyq/s320/IMG_0469.JPG" width="320" /></a></div>
Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-63404033549047326392015-10-12T15:02:00.001-07:002015-10-12T15:07:44.576-07:00Po odsłonięciu pomnika / After the unveiling of the monument<i><span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Scroll down for English version</span></i><br />
<div class="ace-line" id="magicdomid27">
<br /></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid28">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Od dziś mamy w Ostrowcu pomnik upamiętniający żydowską społeczność Ostrowca i okolic.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid29">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Odsłonił go prezydent miasta w rocznicę likwidacji getta.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid30">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Pomnik stoi w miejscu, gdzie kiedyś stała synagoga.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid31">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Mimo podłej pogody na odsłonięciu było naprawdę sporo osób.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid32">
</div>
<div class="ace-line" id="magicdomid32">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Jeszcze
rok temu w rocznicę likwidacji getta nie było ani jednego słowa
wypowiedzianego na ten temat w przestrzeni publicznej, a w gazetach
tylko rutynowe wzmianki w kalendarium. Tymczasem w tym roku mamy pomnik,
w uroczystości wzięło udział wiele ważnych osób: lokalne władze,
przedstawiciele gminy żydowskiej, ksiądz. W ostrowieckiej prasie już
tydzień temu, dzięki Wojtkowi Mazanowi, pojawiła się informacja o
nadchodzącej rocznicy likwidacji. Także w dzisiejszych „Faktach
Ostrowieckich” pojawił się temat getta i informacja o rocznicy jego likwidacji. </span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid32">
</div>
<div class="ace-line" id="magicdomid32">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Oczywiście nie jest to rewolucja świadomości. Ale zmiana jest widoczna.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid35">
<br /></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid36">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">A
wiecie, co teraz będzie się działo? Mam nadzieję, że zaczną ukazywać się
powoli nowe książki o Żydach ostrowieckich. Powoli wszyscy będziemy
wiedzieć coraz więcej o tym, że Ostrowiec był kiedyś żydowski. W końcu
zauważymy, że do Ostrowca przyjeżdżają czasem Żydzi, których przodkowie
pochodzili z Ostrowca. Kiedyś uda się oznaczyć na kirkucie groby
zbiorowe, a w Częstocicach obóz koncentracyjny.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid37">
<br /></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid38">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf"></span><span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf b"><b>List Ostrovtzer Society do władz miasta i mieszkańców Ostrowca</b></span><br />
</div>
<div class="ace-line" id="magicdomid38">
</div>
<div class="ace-line" id="magicdomid38">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Też
zabrałam głos podczas dzisiejszej uroczystości. Odczytywałam list
Ostrovtzer Society, Sama będąc emigrantką przywiązaną do Ostrowca,
bardzo rozumiem stowarzyszenie ostrowczan w Toronto. Istnieją od 91 lat! To w Toronto istniała ostrowiecka synagoga (dziś został już tylko budynek); jest też ostrowiecka
część cmentarza.</span></div>
<blockquote class="tr_bq">
<div class="ace-line" id="magicdomid43">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf"><span class="_3qi9" data-reactid=".9t.0.1.0.$1.$1.0.1.0.0.0.0.1:$mid=11444414454484=293fabc1cb2d5f1bf49.0.$1.0.$right.0.0.1.0">Szanowne Władze Miejskie, Szanowni Goście, oraz mieszkańcy Ostrowca</span>. Dziękujemy
serdecznie za uhonorowanie oraz upamiętnienie tysięcy Żydów
ostrowieckich, wielu z których zostało zgładzonych podczas Holokaustu.
Pozdrawiamy w imieniu Ostrovtzer Independent Mutual Benefit Society z
Toronto w Kanadzie, stowarzyszenia zrzeszającego Ocalałych z Zagłady z
rodzinami, oraz tych którzy mieli szczęście wyjechania przed wojną.
Jesteśmy bardzo wdzięczni za Wasze wysiłki oraz za wybór uświęconej
lokalizacji na wzniesienie tego pomnika. Będzie to teraz miejsce, do
którego będziemy mogli przybyć by uczcić pamięć członków naszych rodzin,
którzy zostali zgładzeni, oraz odmowić Kaddish. Raz jeszcze
dziękujemy! Rada Nadzorcza Towarzystwa Ostrovtzer Toronto, Kanada </span></div>
</blockquote>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYpG9Fv-p2RZfBHzeJfVf1oqgQnh_NPuTTbgCwldVrKl7ncMSdIg9TTr6DSq55_srFnBOqMf875hTlkIaZJJ7NwDU1VdF4qiraNwntlbJJzd8D6NrEI4HrjISY2clLPSskBtwaLrADhjZC/s1600/Pomnik.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYpG9Fv-p2RZfBHzeJfVf1oqgQnh_NPuTTbgCwldVrKl7ncMSdIg9TTr6DSq55_srFnBOqMf875hTlkIaZJJ7NwDU1VdF4qiraNwntlbJJzd8D6NrEI4HrjISY2clLPSskBtwaLrADhjZC/s400/Pomnik.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Fot. Kamil Stelmasik</td></tr>
</tbody></table>
<div class="ace-line" id="magicdomid44">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf"><br /></span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid46">
<div style="text-align: center;">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf"> ***</span></div>
<br />
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">So we have had the monument commemorating Jewish society of Ostrowiec and its neighbourhood in Ostrowiec since today.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid47">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">The mayor of the city unveiled it at the anniversary of the ghetto liquidation.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid48">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">The monument stands at the place, where the synagogue once stood.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid49">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Despite the gloomy weather there was a lot of people at the ceremony.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid49">
</div>
<div class="ace-line" id="magicdomid50">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Last
year during the anniversary not a single world was said about it in the
public space of Ostrowiec. The newspapers published only some tiny
routine mentions at the calendar. And this year we have the
monument, there was the ceremony with many important persons: local
authorities, the representatives of the Jewish community, a
priest. As far as the newspapers are concerned, the liquidation was
mentioned one week ago in the article by Wojtek Mazan. Today weekly
newspaper „Fakty Ostrowieckie” published an article about the ghetto
with a mention about the anniversary of the liquidation, too. </span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid50">
</div>
<div class="ace-line" id="magicdomid50">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Of course it is not the
revolution of consciousness. But the change is visible.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid51">
<br /></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid52">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">And
do you know, what will happen next? I hope that new books will be
published, one by one, about the Ostrowiec Jews. Our knowledge about
Ostrowiec as a town once Jewish will slowly increase. Finally we
realize, that today we have Jewish visitors, coming to our town because
their ancestors came from Ostrowiec. And one day we will mark the place
at Kirkut where the mass graves were located, as well as the place of the
concentration camp in Częstocice.</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid53">
<br /></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid54">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf"><b>The message from Ostrovtzer Society to city officials and residents of Ostrowiec</b></span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid54">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf"><br /></span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid54">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">I spoke during the ceremony, too. I read the letter from Ostrovtzer
Society. I am an emigrant bound to my hometown, so I
understand the letter from Ostrovtzers very well. The Society exists for 91 years! And once there was the Ostrovtzer Synagogue in Toronto (now only the building remained), as well as Ostrowiec part of the cementary.</span><span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf"></span></div>
<blockquote class="tr_bq">
<div class="ace-line" id="magicdomid57">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Dear City Officials, Guests and Residents of Ostrowiec, </span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid58">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf">Thank
you for honouring and remembering the thousands of Jews of Ostrowiec,
many of whom perished during the Holocaust. This message comes from the
Ostrovtzer Independent Mutual Benefit Society in Toronto Canada and we
are the Survivors along with our families, as well as those who were
fortunate to leave before the war and their families. We are truly
grateful for your efforts and for choosing such a sacred spot to erect
this monument. This will now be a place where we can come to remember
our family members who perished and say Kaddish. Thank you again!</span></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid59">
<span class="author-g-w4s6grxve7rjz122zcpf"> Ostrovtzer Society Board of Trustees Toronto Ontario Canada </span></div>
</blockquote>
<div class="ace-line" id="magicdomid60">
<br /></div>
<div class="ace-line" id="magicdomid61">
<br /></div>
Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-13693293801815283572015-10-10T13:15:00.000-07:002015-10-10T13:36:39.992-07:00Przed odsłonięciem pomnika / Before the unveiling of the monument<i>Scroll down for English version</i><br />
<br />
W poniedziałek 12 października, o dwunastej w południe, zostanie odsłonięty pomnik Żydów ostrowieckich, poinformował Urząd Miasta. Kamień już stoi, a teraz pojawi się na nim tablica z inskrypcją po polsku, angielsku i hebrajsku:<br />
<br />
"Pamięci około 15 000 Żydów z Ostrowca Świętokrzyskiego i okolic zamordowanych w latach II wojny światowej przez niemieckich ludobójców."<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgIIql4tzgvxdTULQXQ1nbKnqpX5_Ag5s7aLg6R-H8Ah9zDZK5gq_sNKQeVBqaBRBxcTmy8k75THin6R6E1ib3rr4jwM5-ouAm7_ohqOpZrmVDAtT0K1scarSRdR9rNpQEjd1TlVZbGXtB1/s1600/IMG_0334.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgIIql4tzgvxdTULQXQ1nbKnqpX5_Ag5s7aLg6R-H8Ah9zDZK5gq_sNKQeVBqaBRBxcTmy8k75THin6R6E1ib3rr4jwM5-ouAm7_ohqOpZrmVDAtT0K1scarSRdR9rNpQEjd1TlVZbGXtB1/s320/IMG_0334.JPG" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf-7aUSnJ7vIIPlFAxLR-uHGc1PmniDr5L3P-1CvgR8Hrto8VnWiovU6tuVlg3_3NQDcMEo6Ku_LnMS2GsXoBDYiH9CxPhf4iT-wrn6qEBLqYNlW-oQsOw4lpwXoHp6t95fPpcXG2eqwgA/s1600/IMG_0341.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf-7aUSnJ7vIIPlFAxLR-uHGc1PmniDr5L3P-1CvgR8Hrto8VnWiovU6tuVlg3_3NQDcMEo6Ku_LnMS2GsXoBDYiH9CxPhf4iT-wrn6qEBLqYNlW-oQsOw4lpwXoHp6t95fPpcXG2eqwgA/s320/IMG_0341.JPG" width="320" /></a></div>
<br />
11-12 października to zarazem 73. rocznica likwidacji getta, "W wyniku tej zbrodni o niewyobrażalnej skali, około trzydziestotysięczne miasto traci w ciągu kilku dni jedną trzecią swoich obywateli" - napisał o tym wydarzeniu Wojtek Mazan.<br />
<br />
O likwidacji – i o atmosferze ostatnich dni przed nią – pisałam tutaj: <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/72-lata-temu-w-ostrowcu-likwidacja.html">http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/72-lata-temu-w-ostrowcu-likwidacja.html.</a> A tutaj możecie zapoznać się z miejscami, w których toczyły się te wydarzenia (mapa): <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/mapa-likwidacja-getta-ostrowieckiego.html">http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/mapa-likwidacja-getta-ostrowieckiego.html</a><br />
<br />
Ja wybieram się na odsłonięcie. Czy mam tłumaczyć powody? Bo pamiętam o mieszkańcach Ostrowca, którzy zginęli w Zagładzie. Bo bardzo mnie też cieszy, że w tym roku po raz pierwszy mogę o tym sobie przypomnieć wspólnie z innymi mieszkańcami miasta.<br />
<br />
<div style="text-align: center;">
***</div>
<br />
On Monday, the 12th of October at 12 noon, the monument of Ostrowiec Jews will be unveiled – the City Hall announced. The stone is here, soon the plaque with the inscription (in Polish, English, and Hebrew) will appear:<br />
<br />
"In memory of about 15 thousand Jews of Ostrowiec Swietokrzyski and its surroundings murdered during the Second World War by the German genocide perpetrators". (translation from Polish by Grzegorz Waliszczak)<br />
<br />
11-12 October is also an anniversary of the Ostrowiec ghetto liquidation. "As a result of this genocide of unimaginable scale, about 30-thousand city lost one-third of its citizens within a few days" - writes Wojtek Mazan about it.<br />
<br />
About the liquidation – and the atmosphere before it – I has written
here (Polish only):
<a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/72-lata-temu-w-ostrowcu-likwidacja.html">http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/72-lata-temu-w-ostrowcu-likwidacja.html</a><br />
And
here you can learn about the locations of those dreary events (a map in
Polish and English):
<a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/mapa-likwidacja-getta-ostrowieckiego.html">http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/mapa-likwidacja-getta-ostrowieckiego.html</a><br />
<br />
I'm going to attend the unveiling. Should I explain why? Because I would like to show that I remember about the Ostrowiec inhabitants murdered in the Holocaust. Because I am happy that I will be able to do it together with other people this year.Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-70523421179437966232015-08-02T11:15:00.000-07:002015-08-02T13:47:19.018-07:00Powstaje pomnik ostrowieckich Żydów / The monument of Ostrowiec Jews is being erected<i>Scroll down for English version</i><br />
<br />
W Ostrowcu powstaje pomnik ostrowieckich Żydów. Budowa ma zakończyć się do 14 sierpnia. Uroczyste odsłonięcie powinno nastąpić we wrześniu, choć<span style="background-color: white;"> dokładna data</span> nie jest jeszcze znana.<br />
<br />
Budowany pomnik ma formę prostego kamienia z umieszczoną na nim tablicą pamiątkową. Tablica będzie głosić w trzech językach - hebrajskim, angielskim i polskim:<br />
<blockquote class="tr_bq">
Pamięci około 15 000 Żydów z Ostrowca Świętokrzyskiego i okolic zamordowanych w latach II wojny światowej przez niemieckich ludobójców.</blockquote>
Miejsce, w którym stanie pomnik, jest miejscem po synagodze. Jak inne drewniane bożnice we wschodniej Polsce, i ostrowiecka nie przetrwała wojny. To dobry pomysł, żeby upamiętnić Żydów ostrowieckich tu, gdzie przez wieki było centrum ich duchowego życia.<br />
<br />
Jest kwestią ludzkiej przyzwoitości upamiętnienie tysięcy zamordowanych byłych współmieszkańców Ostrowca. Ponad 70 lat nam zajęło zdecydowanie się na ten gest. W 2014 r. zapadła decyzja o pomniku. Na pewno jest to zasługa prezydenta Jarosława Wilczyńskiego, radnych poprzedniej kadencji, którzy powzięli uchwałę <a href="http://www.um.ostrowiec.pl/download/documents/RM_LVII_106_20140630.pdf" target="_blank">(uchwała do pobrania)</a>, a także obecnego prezydenta i Urzędu Miasta, którzy uchwałę tę realizują.<br />
<br />
Kiedy miasto wyszło z pomysłem pomnika, wielu mieszkańców nie rozumiało jego sensu. Byłam wtedy jedną z osób, które wyrażały głośno swoje poparcie dla miejskiego pomysłu. <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/08/chca-pamietac.html" target="_blank">Kilkanaście stowarzyszeń i instytucji pogratulowało miastu dobrej decyzji</a>. Należałam tez do grupy osób, które stworzyły profil <a href="https://www.facebook.com/PomnikZydowOstrowieckich" target="_blank">Pomnik Żydów ostrowieckich</a> na Facebooku. Chodziło o głos poparcia i o edukację.<br />
<br />
Nadal jestem bardzo dumna z tego, że miasto stawia ten pomnik. Całość będzie kosztowała niewiele ponad 20 tysięcy złotych, to naprawdę drobiazg w miejskim budżecie. Tymczasem w Ostrowcu brakuje wiedzy o tym, że byli tu kiedyś Żydzi. Ludzie często nie wiedzą lub nie wierzą, że ta społeczność była tak liczna. Pod koniec XIX w. Ostrowiec zamieszkiwało nawet ponad 80% Żydów, jak można przeczytać w książce „Żydzi ostrowieccy. Zarys dziejów” Waldemara R. Broćka, Adama Penkalli i Reginy Renz. Przed II wojną światową, w związku z rozbudową przemysłu, ten odsetek zmalał, ale nadal wynosił 36%.<br />
<br />
Po Holokauście do Ostrowca wróciło zaledwie kilkadziesięcioro Żydów. Pozostali zginęli. <br />
<br />
Jednej tylko rzeczy bardzo bym pragnęła: jeśli odsłonięcie pomnika miałoby być we wrześniu, to niech to może już stanie się nieco później, w rocznicę likwidacji ostrowieckiego getta, 11-12 października.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEheB6s8hjc6H0x9EqRCbeV97702jR13RquADk5tuh5uMaK8feBNkqE56NxH1Nj2LV-sIR6_bjEJJldoyxfWSOj-1HqjtQjsesCSaar_pP40TeXi7FA3qVFSLVrmuWyJi_BBi56NL4UtoPyJ/s1600/IMG_20150729_175805.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEheB6s8hjc6H0x9EqRCbeV97702jR13RquADk5tuh5uMaK8feBNkqE56NxH1Nj2LV-sIR6_bjEJJldoyxfWSOj-1HqjtQjsesCSaar_pP40TeXi7FA3qVFSLVrmuWyJi_BBi56NL4UtoPyJ/s320/IMG_20150729_175805.jpg" width="240" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Pomnik w budowie / The monument under construction. Fot. Wojtek Mazan.</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<div style="text-align: center;">
***</div>
<br />
The monument of Ostrowiec Jews is being built. The construction is to be finished by the 14th of August. The date of the unveiling is unknown, although the event is planned in September.<br />
<br />
The monument will consist of a stone and a plaque fixed to it, with inscription in 3 languages – Hebrew, English and Polish, "in memory of about 15 000 Jewish People of Ostrowiec Świętokrzyski and neighbourhood, murdered during the World War II by German genocides".<br />
<br />
The monument is located at the place where the synagogue once stood. As other wooden synagogues in the Eastern Poland, it didn't endure the war. It is good idea to commemorate the Ostrowiec Jews at the place, where the centre of their intellectual and spiritual life once was.<br />
<br />
It is also a matter of human decency to commemorate the thousands killed
co-inhabitants of Ostrowiec. Our town decided to do it after over 70
years... The decision was taken in 2014, contributed to the Mayor Jarosław Wilczyński, former City Council, who made a resolution on the
monument <a href="http://www.um.ostrowiec.pl/download/documents/RM_LVII_106_20140630.pdf" target="_blank">(download the resolution in Polish</a>), and present Mayor and the City Hall, who accomplish it.<br />
<br />
When the City Hall raised the idea, many people didn't understand it. I
was one of those, who spoke out for the idea. A dozen non-governmental organizations and other institutions wrote <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/08/chca-pamietac.html" target="_blank">an official letter of congratulation</a> to the City Hall. A group of
people created a Facebook fanpage named <a href="https://www.facebook.com/PomnikZydowOstrowieckich" target="_blank">Pomnik Żydów ostrowieckich</a> (The
monument of Ostrowiec Jews). We wanted to support the project and to
educate.<br />
<br />
Now I am so proud that my city erects the monument. The project costs over 20 000 zloties (ca. 5000 euro) – which is a small sum in a town budget. And the basic knowledge on the Jewish society is really needed in Ostrowiec – people don't know that Jewish society existed here and they don't believe that it was so large. At the end of the nineteenth century even over 80% of Ostrowiec inhabitants were Jews – as you can read in a book "Żydzi ostrowieccy. Zarys dziejów" ("Ostrowiec Jews. The outline of the history") by Waldemar R. Brociek, Adam Penkalla and Regina Renz. Before the World War 2 the percent decreased because of the development of the industry in Ostrowiec, but still it was 36%.<br />
<br />
Only several dozens of Jews came back to Ostrowiec after the Holocaust. The rest were murdered.<br />
<br />
I wish only one thing now: if the unveiling of the monument is in September, then maybe it should be organized a little bit later, on 11-12 October, to commemorate the ghetto liquidation. Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-53699777097483491262015-05-17T10:05:00.000-07:002015-05-17T10:09:56.099-07:00Mój artykuł w „Faktach Ostrowieckich”<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlxEK9EInMY4Vos2iHS4IBeGVsqd1c_n4NvMFj30s9VXt12PAgqGivMuEA8jRCAxCKUeBSXjuztc2SGHoj09g1V2h9DszZA6r6f4u5MuAT-RC6RM1Lc6DnSKfj-Aw59oSEFMtoQQs2Vlid/s1600/IMG_3284.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlxEK9EInMY4Vos2iHS4IBeGVsqd1c_n4NvMFj30s9VXt12PAgqGivMuEA8jRCAxCKUeBSXjuztc2SGHoj09g1V2h9DszZA6r6f4u5MuAT-RC6RM1Lc6DnSKfj-Aw59oSEFMtoQQs2Vlid/s320/IMG_3284.JPG" width="240" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
Zaglądam dziś do „Faktów ostrowieckich”, a tam przedrukowany artykuł z blogu! O <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/11/polin-muzeum-historii-zydow-polskich.html" target="_blank">Muzeum Polin</a>.<br />
<br />
Bardzo fajnie. Właśnie po to publikuję artykuły na licencji Creative Commons.<br />
<br />
Bardzo fajnie też dlatego, że „Fakty Ostrowieckie” to bardzo dobrze napisany tygodnik. I wcale nie dlatego to piszę, że jest tam mój artykuł. Rzecz w tym, że mnóstwo w nim wypowiedzi mieszkańców na różne tematy. Mnóstwo zachęt do angażowania się przez ludzi. Aż chce się czytać.<br />
<br />
I tylko koleżanka napisała mi esemesa: „Ale zmień sobie to zdjęcie, bo wyglądasz na nim jak wesoły orzeł". Śmiałam się z tego przez godzinę. Teraz wymyślam ripostę.Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-21712678340891371022015-02-13T07:30:00.001-08:002017-10-03T14:54:37.738-07:00Obóz pracy w Ostrowcu. Jedyne znane zdjęcia<span style="font-family: inherit;"><b>Baraki, które widać na zdjęciach z byłego archiwum huty, to ostrowiecki obóz <span style="font-family: inherit;">pracy</span>. Są to jedyne jak dotąd znane zdjęcia tego obozu<span style="font-family: inherit;">. T<span style="font-family: inherit;">o tu</span> <span style="font-family: inherit;">hitlerowcy </span>skoszarowali Żydów po likwidacji getta</span>. Rubin Katz, który przeszedł przez ostrowiecki lagier: - Rzeczywiście, te zdjęcia przestawiają Ostrowitz Konzentrazionslager. </b></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><span style="font-family: inherit;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhvtvMGgt7Xw7D05XtE8nKff3YbPIkkJ4P2S-YhjaOpLV0-7IJ5WbUIrPsLUotsHN7Mdoal33C16OqoQlT27RkKEv2-d2nobrSH_8rguG-YAuJV4SnYnTM-iRbyzuMViMbNR_JzIcc3JkYu/s1600/ob%C3%B3z+koncentracyjny+Ostrowiec+1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="285" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhvtvMGgt7Xw7D05XtE8nKff3YbPIkkJ4P2S-YhjaOpLV0-7IJ5WbUIrPsLUotsHN7Mdoal33C16OqoQlT27RkKEv2-d2nobrSH_8rguG-YAuJV4SnYnTM-iRbyzuMViMbNR_JzIcc3JkYu/s1600/ob%C3%B3z+koncentracyjny+Ostrowiec+1.jpg" width="400" /></a></span></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-family: inherit;">Autor nieznany, ze zbiorów Miejskiego Centrum Kultury w Ostrowcu Św.<span style="font-family: inherit;"> </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Wyszuk<span style="font-family: inherit;">anie i <span style="font-family: inherit;">d</span></span></span></span></span>igitalizacja: </span>Wojtek Mazan, <a href="http://zydowskiostrowiec.blogspot.com/">http://zydowskiostrowiec.blogspot.com</a><span style="font-family: inherit;">.</span></span></span></td></tr>
</tbody></table>
<span style="font-family: inherit;">Rubin Katz: </span><br />
<blockquote class="tr_bq">
<span style="font-family: inherit;">Niemcy mówili na niego w skrócie KZ. Baraki na zdjęciu to tylko fragment obozu. Lagier rozciągał się na prawie całe łąki częstocickie.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Słoma, którą widać na pierwszym planie, była używana do sienników dla więźniów. Sienniki wykonano z szorstkiego materiału, tego samego, z którego robiono worki na cukier. </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Sądzę, że to zdjęcie musiało być zrobione dość wcześnie. Może obóz jest właśnie przygotowywany do przyjęcia mieszkańców getta. Nie ma bowiem jeszcze wież strażniczych w czterech rogach obozu. Wieże były później uzbrojone w gotowe do strzału karabiny maszynowe.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Kiedy przyjechałem do Ostrowca w 1991 roku, teren obozu zajmowały działki. Nie dało się ustalić, którędy przebiegały kiedyś jego granice.</span></blockquote>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><span style="font-family: inherit;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhaQmvm4pJ2XXxVHyflsebhj84rJK2s8eexJKGxzBhoqBGgXAVltvR3lg0aD0ta08xk5kHnC9upWoXPkluxBPetY5H7lVm8V5Ihnfd9hyphenhyphenvekwQCcbNPtswXMGUmAbVuxPZEgFfa4KLXm48R/s1600/ob%C3%B3z+koncentracyjny+Ostrowiec+2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="286" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhaQmvm4pJ2XXxVHyflsebhj84rJK2s8eexJKGxzBhoqBGgXAVltvR3lg0aD0ta08xk5kHnC9upWoXPkluxBPetY5H7lVm8V5Ihnfd9hyphenhyphenvekwQCcbNPtswXMGUmAbVuxPZEgFfa4KLXm48R/s1600/ob%C3%B3z+koncentracyjny+Ostrowiec+2.jpg" width="400" /></a></span></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-family: inherit;">Autor nieznany, ze zbiorów Miejskiego Centrum Kultury w Ostrowcu Św. </span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Wyszuk<span style="font-family: inherit;">anie i d</span>igitalizacja: </span>Wojtek Mazan, <a href="http://zydowskiostrowiec.blogspot.com/">http://zydowskiostrowiec.blogspot.com</a><span style="font-family: inherit;">.</span></span></span></td></tr>
</tbody></table>
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Rubin Katz: </span><br />
<blockquote class="tr_bq">
<span style="font-family: inherit;">Na tym drugim zdjęciu widać grupę strażników. Wysoki oficer, drugi z lewej, to komendant obozu, Reimund Anton Zwierzyna, Austriak. Po wojnie Niemcy dokonały jego ekstradycji do Polski, gdzie – w Warszawie – osądzono go. Następnie zaś powieszono go w Ostrowcu, w miejscu, gdzie znajdował się obóz.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Wydaje mi się, że nie wszyscy strażnicy są na tym zdjęciu. Było ich więcej, a tutaj naliczyłem tylko czterdziestu. Niemcy byli <span style="font-family: inherit;">dowódcami</span>, zaś szeregowymi strażnikami byli Ukraińcy.</span></blockquote>
<span style="font-family: inherit;"><b>Dla każdego jeden koc</b></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Rubin Katz w momencie wybuchu wojny miał 8 lat. Przeżył, ukrywając na częstocickich bagnach, w ostrowieckim obozie, a później w Aninie i Włochach.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">W obozie spędził kilka miesięcy. Na przełomie jesieni i zimy 1943 roku ukrywała go tam rodzina. Kryjówka Rubina znajdowała się pod jedną z prycz, w wykopie. Przypominała płytki grób.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Swoje przeżycia opisał w książce „Gone to Pitchipoi. A Boy's Desperate Fight to Survival in Wartime”, wydanej w 2013 r. w Stanach Zjednoczonych. Oto wybrane fragmenty o ostrowieckim lagrze.</span><br />
<blockquote class="tr_bq">
<span style="font-family: inherit;">„Obóz znajdował się w pobliżu cukrowni w Częstocicach i zarazem huty. Składał się z długich drewnianych baraków bez okien – były tu tylko świetliki, wysoko umieszczone, ciągnące się wzdłuż dachu. Baraki stały w rzędach, ustawione w kierunku Appellplatz (placu apelowego). Obóz był zbudowany na planie kwadratu z czterema wieżami strażniczymi, po jednym w każdym rogu. Ogradzały go trzy rzędy drutu kolczastego pod napięciem. Ukraińscy wartownicy obsadzali wieże w dzień i w nocy. Żeby łatwiej śledzić więźniów, mieli karabiny maszynowe – naładowane, wymierzone w ogrodzenie i baraki – i ruchome reflektory, które oświetlały płot, gdy zapadał zmrok. </span></blockquote>
<blockquote>
<span style="font-family: inherit;">(…) W każdym baraku znajdowały się trzykondygnacyjne drewniane łóżka (prycze), które biegły przez całą jego długość jak półki. Przejście było pośrodku. Jako materace służyły wąskie prostokątne worki o szerokości prycz, zrobione z szorstkiego worka i wypełnione słomą. Słoma przebijała przez rzadko tkany materiał i wywoływała swędzenie. Nie było ubrań na zmianę; nosiło się to samo w dzień i w nocy. Więźniom nie wydano bielizny. Miałeś te ubrania, w których przyszedłeś do obozu, i które od czasu do czasu były dezynfekowane. Na środku każdego baraku stał mały, opalany drewnem żeliwny piecyk. Rura za spalinami szła w górę i przechodziła przez dach. Każdemu więźniowi wydano jeden koc. To było za mało, żeby nie marznąć, więc w zimne noce nasza rodzina przytulała się do siebie, żeby utrzymać ciepło.”</span><br />
<span style="font-family: inherit;"></span></blockquote>
<span style="font-family: inherit;"> <b>Nie ma menażki – nie ma zupy</b></span><br />
<blockquote>
<span style="font-family: inherit;">„Apel był o piątej trzydzieści, pobudka o piątej. O szóstej rano dwie osobne kolumny pracowników wyruszały z obozu w przeciwnych kierunkach, do swoich miejsc pracy. Dzień pracy kończył się tuż przed zmierzchem, pracowało się siedem dni w tygodniu, choć od czasu do czasu więźniowie dostawali wolną niedzielę. Dzienna porcja żywności składała się z 180 gramów czarnego chleba o posmaku trocin i z dwóch chochli wodnistej zupy z rzepy albo kapusty; pływał w niej czasem samotny kawałek ziemniaka. Tak jak w innych obozach, ulubionym tematem do rozmów była gęsta zupa, w której można by łyżkę postawić. Rano więźniowie dostawali chochlę namiastki czarnej kawy, chyba zrobionej z buraków cukrowych, z pajdą lepkiego, a nieraz i spleśniałego chleba. (…) Każdy więzień powinien mieć przy sobie swoją menażkę i – o ile ją miał – także łyżkę. Jeśli nie miał łyżki, musiał chłeptać prosto z menażki. Menażka była najcenniejszym przedmiotem. Niektórzy mieli tylko puszkę z przytwierdzonym drutem, służącym jako rączka. Jeśli się zgubiło menażkę, to trudno było zdobyć nową. Nie ma menażki – nie ma zupy było obozową zasadą.”</span></blockquote>
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;"><b>Egzekucje</b></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Appelplatz był też miejscem egzekucji. Tu zginęli np. bracia Zachcińscy, u których faszyści znaleźli pieniądze, czy bracia Sztajnowie – żydowscy partyzanci. Z książki Katza wynika, że w tym samym miejscu po wojnie odbyła się egzekucja faszystowskiego komendanta Zwierzyny.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">O</span>bóz pracy <span style="font-family: inherit;">d</span>la Żydów w Ostrowcu istniał od 1942 do 1944 roku. Według różnych danych przewinęło się przez niego kilka tysięcy Żydów z różnych miast - mówi się o 3 tysiącach. Więźniowie pracowali w hucie, w cegielni Jaegera i cementowni.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Na przełomie lipca i sierpnia 1944 Niemcy zlikwidowali obóz. Zabili część osób, a resztę deportowali więźniów do Auschwitz. Dziś w jego miejscu – według przewodnika „Ostrowiec Świętokrzyski i okolice” Waldemara Broćka – znajduje się parking przy Zespole Opieki Zdrowotnej w Częstocicach.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Historię zdjęć odkryto dzięki współpracy Rubina Katza, Moniki Pastuszko i Wojtka Mazana. Właścicielem negatywów jest Miejskie Centrum Kultury. Autor zdjęć jest nieznany.</span>Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-47966388632880295112015-01-31T04:31:00.000-08:002015-01-31T04:32:31.949-08:00"Żydzi, których nie było". O niepamięci w Ostrowcu<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
Wczoraj czy przedwczoraj na "Dzienniku Opinii" ukazał się mój artykuł. To podsumowanie tego, czego do tej pory dowiedziałam się na temat pamięci o Żydach w Ostrowcu. Wnioski nie są budujące.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/historia/20150129/pastuszko-zydzi-ktorych-nie-bylo" target="_blank"><img alt="http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/historia/20150129/pastuszko-zydzi-ktorych-nie-bylo" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIWwOt94Yv6KJtSK9IbdhX0kJBVtCEiuHD24ivz1y7EMT-Tzn9L0xbtP_4Qq2K_xqQmderPxmI4RV-yweLYGFyggo5XuXqQgCzPNJLBLPK_XOVRP0ZpBYWgXiyRmBWOaXdGQtnUVxFPld3/s1600/%C5%BBydzi,+kt%C3%B3rych+nie+by%C5%82o.jpg" height="225" width="400" /><span id="goog_2062440520"></span></a><span id="goog_2062440521"></span></div>
<br />
<br />Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-21261333004419287592014-12-28T12:02:00.000-08:002017-10-03T14:59:51.872-07:00"Śmierć pozostałym Żydom". Czyli dzieciom CytrynbaumaW kwietniu 1945 r. ostrowiecki komitet żydowski pisał dwukrotnie do warszawskiej centrali. Chodziło o Denków.<br />
<br />
Po pierwsze, w Denkowie pojawiły się ulotki "Śmierć pozostałym Żydom". Pojawiły się i wiszą: ani milicja, ani władze lokalne, ani ksiądz nie podejmują żadnych kroków.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjiQJhsJxUtx-YGQTqJ92g_1w0UlZxuzmsO-Rk_FXzozbqkdhAzYD6EJ7tY8sM4DEi0JdQvK-KeBM4AwjYUJFYWfuxrgLoqd2je18vy-nrH5aiOgI9KZtPuFkUa0xOMj_ujBabI-OUy33rK/s1600/%C5%9Bmier%C4%87+pozosta%C5%82ym+%C5%BBydom.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjiQJhsJxUtx-YGQTqJ92g_1w0UlZxuzmsO-Rk_FXzozbqkdhAzYD6EJ7tY8sM4DEi0JdQvK-KeBM4AwjYUJFYWfuxrgLoqd2je18vy-nrH5aiOgI9KZtPuFkUa0xOMj_ujBabI-OUy33rK/s1600/%C5%9Bmier%C4%87+pozosta%C5%82ym+%C5%BBydom.jpg" width="380" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Fragment s. 272 w książce Aliny Całej "Ochrona bezpieczeństwa
fizycznego Żydów w Polsce powojennej". Wydał ŻIH, Warszawa 2014.</td></tr>
</tbody></table>
Po drugie, czworo dzieci Majera Cytrynbauma, które chowały się przez dwa i pół roku w schronie podziemnym, nadal nie bardzo mogą wyjść z domu na słońce. Niemców już nie ma, ale Polacy rzucają kamieniami.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjoEANsyiIXQtszF_YgZPYrQsadLCUYwrK9HoWk9peeDm40gfwQreSwXV_KWLb-bq6T9_niIFDLHZ7BWND_EbJOgs_OVPOcJhN6qss-mCaT32h4gAPiU8IZr5xREpzRvjSfF5PI-_vBcy8P/s1600/IMG_2942.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjoEANsyiIXQtszF_YgZPYrQsadLCUYwrK9HoWk9peeDm40gfwQreSwXV_KWLb-bq6T9_niIFDLHZ7BWND_EbJOgs_OVPOcJhN6qss-mCaT32h4gAPiU8IZr5xREpzRvjSfF5PI-_vBcy8P/s1600/IMG_2942.JPG" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Fragment s. 160 w książce Aliny Całej "Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej". Wydał ŻIH, Warszawa 2014.</td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><br /></td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><br /></td></tr>
</tbody></table>
Przypomnę tylko, że Komitet Żydów Polskich w Ostrowcu to była organizacja samopomocowa, działająca na rzecz blisko dwustu osób, które przeżyły Holocaust i wróciły do Ostrowca. To dzięki niej po wojnie ocaleni ekshumowali wojenne groby żydowskie i zabitych
pogrzebali na kirkucie; uruchomili też darmową kuchnię. Komitet należał do sieci ogólnopolskiej i
podlegał Centralnemu Komitetowi Żydów w Polsce. Jego szefem był Aaron Friedental. Więcej
informacji na temat działań komitetu można znaleźć w
książkach „Żydzi ostrowieccy. Zarys dziejów” i w księdze pamięci Żydów
ostrowieckich. Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-35749127151492702632014-12-21T11:48:00.000-08:002017-10-03T15:05:34.273-07:00„Będzie w Ostrowcu pogrom, jeśli nic nie zrobimy!” 1946 rok i ewakuacja ŻydówA co gdyby się okazało, że wśród Polaków też byli winni ostatecznego „zniknięcia” Żydów z Ostrowca? Nie, nie mówię teraz o Holocauście; mówię o tym, co się wydarzyło później, tuż po wojnie. O wyjeździe ocalałych.<br />
<br />
Tuż po wojnie, a nawet wcześniej, już po wyzwoleniu obozów, Żydzi ostrowieccy zaczęli wracać do swoich domów. Wiosną 1945 roku mieszkało ich tutaj blisko dwustu; wracali do normalnego życia i swoich zawodów.<br />
<br />
O swoim powrocie do Ostrowca opowiada Berel Blum, syn powroźnika, czyli rzemieślnika robiącego liny:<br />
<blockquote class="tr_bq">
- Przyjechaliśmy do Ostrowca. Szliśmy z dworca kolejowego. To nie było daleko, pół godziny drogi. Przyszliśmy i znalazłem kuzynów. Przeżyło ok 10 osób z rodziny. Byli tam już, gdy przyjechałem. Opowiedzieliśmy sobie krótko, co przeżyliśmy, fragmenty przeżyć. I zaczęło się normalne życie. </blockquote>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh306WxmTJRtdt6Gn1pOCU65M5bBKFRBSyLLfEf9c-iuJdKejeoiPDrIe7VYcoQrqAnVNR77XCtPmmefMQVUPWQIGxVW6NpomIfMbH0SCy0LMr-KsGEqWp5dX02xipXdecDPhH2PO9zK_ZB/s1600/%C5%BBydzi+Ostrowieccy+1946+1.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="244" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh306WxmTJRtdt6Gn1pOCU65M5bBKFRBSyLLfEf9c-iuJdKejeoiPDrIe7VYcoQrqAnVNR77XCtPmmefMQVUPWQIGxVW6NpomIfMbH0SCy0LMr-KsGEqWp5dX02xipXdecDPhH2PO9zK_ZB/s1600/%C5%BBydzi+Ostrowieccy+1946+1.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Berel Blum i kuzyni podczas robienia lin w Ostrowcu po wojnie. © USC Shoah Foundation </td></tr>
</tbody></table>
<blockquote class="tr_bq">
Ale nawet w Ostrowcu byliśmy głodni. Pamiętam śniadanie, jak jadłem na śniadanie trzy do pięciu kajzerek. Byliśmy w budynku mojego dziadka. Zdołaliśmy dostać w nim mieszkanie. Czekały tu na mnie maszyny. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Chciałem odejść, bo nie było nikogo z bliskiej rodziny. Ale kuzyni powiedzieli: gdzie chcesz iść? Zostań. Jak będziemy szli, to pójdziemy razem. Więc zająłem się handlem, który już znałem. Chodziłem na rynek, sprzedawałem. Przez pierwsze dni to oni mnie karmili, ale potem ja ich, bo byłem jedyny, który przynosił do domu pieniądze. Jeździłem do sztetli Sandomierza, Opatowa na bazary, sprzedawałem liny i dzięki temu mogłem ich wspierać. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
- Jak czułeś się bez rodziców, rodzeństwa? <br />
- Czułem się źle, bezradny. Czasem płakałem.</blockquote>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgjbHmhwHcZ6q6bKcrWotqxpMYnRci9pk4oSm7ozEgL8JXYEGSbxqvSD81m12cid2Tq07HucvWUwmdIuE4KSDJGm3aISB_IPTnvIOhNCZdYqR4wD2m783Jx1lcUz0RoaFNyK2AqRS5AT80S/s1600/%C5%BBydzi+Ostrowiec+1946+2.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="243" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgjbHmhwHcZ6q6bKcrWotqxpMYnRci9pk4oSm7ozEgL8JXYEGSbxqvSD81m12cid2Tq07HucvWUwmdIuE4KSDJGm3aISB_IPTnvIOhNCZdYqR4wD2m783Jx1lcUz0RoaFNyK2AqRS5AT80S/s1600/%C5%BBydzi+Ostrowiec+1946+2.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Rodzina Berela Bluma. © USC Shoah Foundation </td></tr>
</tbody></table>
<blockquote class="tr_bq">
Ogólnie życie w Ostrowcu po wojnie nie było złe. Dało się przeżyć. Zostawiali nas w spokoju. Ale AK, podziemna organizacja, oni zabijali ludzi, Żydów w czasie wojny i zrobili to po wojnie. Zabili sześć osób w domu, Żydów. My prowadziliśmy normalne życie, a tutaj się okazało, że zabijają. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Po wojnie mieliśmy też strzelby. Baliśmy się. Myślę, że po wojnie w każdym domu była strzelba. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Byliśmy w Ostrowcu do momentu, gdy usłyszeliśmy o pogromie w Kielcach. To był kwiecień, 19 kwietnia 1946. Wtedy naprawdę się wystraszyliśmy. W Ostrowcu mieliśmy komitet, juderat. Rządził... nie pamiętam. My z kuzynem staliśmy pewnego dnia na ulicy, przy słupie elektrycznym [na słupie musiała wisieć szczekaczka – przyp. MP], <span style="font-size: medium;">milicja przejeżdżała i krzyknęła do nas: „Czemu się przysłuchujecie? Jak żydy zabijają polskie dzieci?" Wyobraź to sobie! To milicja powiedziała. I wtedy mój kuzyn zemdlał.</span> Tam, pod tym słupem. Pobiegłem do domu po wiadro zimnej wody. Wylałem mu na twarz, otrząsnął się, wstał, i krzyknął: "Szybko, do komitetu! Musimy powiedzieć, co się stało! Przecież zaraz i tu w Ostrowcu będzie pogrom!"</blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Pobiegliśmy do... no, już pamiętam, Friedental się nazywał. Zajmował się ludźmi, opieką, rozdzielał pomoc charytatywną; my tego nie potrzebowaliśmy, zajmowaliśmy się handlem. Pobiegliśmy do niego i powiedziałem: „Panie Friedental, rzeczy mają się naprawdę źle! Będzie w Ostrowcu pogrom, jeśli nic nie zrobimy”. On spytał: „Co mogę zrobić?” Powiedziałem: „Zadzwonić do Warszawy. Musimy iść na pocztę.” A mieliśmy piękną pocztę w Ostrowcu. Posłuchał mnie. Poszliśmy na pocztę i zadzwoniliśmy do Warszawy, do władz bezpieczeństwa. Mieliśmy sekretarkę. Była z Warszawy, ale przeżyła w Ostrowcu. Ściągnęliśmy ją. Przyszła do nas na pocztę. Czekaliśmy na poczcie na odpowiedź. I ona brzmiała: "W ciągu trzech dni trzy ciężarówki z wojskiem przyjadą do Ostrowca, z władz bezpieczeństwa". I tak się stało. To był poniedziałek, a w środę byli. Rosyjski dowódca i trzy ciężarówki policjantów. Wezwali Friedentala i powiedzieli: „Będziemy tutaj 2 tygodnie i przez te 2 tygodnie wszyscy mają opuścić Ostrowiec”. W każdym budynku, w którym żyli Żydzi, umieszczono 3-4 policjantów. Dali nam 2 tygodnie na opuszczenie Ostrowca. Pojechaliśmy więc do Łodzi, Łódź to duże miasto. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Stamtąd próbowaliśmy jechać do Niemiec, bo w Polsce nie było dobrze. Polacy robili złe rzeczy. Nie planowaliśmy więc, żeby zostać w Polsce. Trochę mówiliśmy o emigracji do Izraela, ale w końcu pojechaliśmy do Niemiec. Zorientowaliśmy się, że Bricha pomaga przeprawiać się przez granice. I tak trafiliśmy do Wetzlar w Niemczech, do obozu dla przemieszczonych (DP Camp). To miasto jest słynne z tego, że tam produkowano aparaty Leica. Tam była główna fabryka.</blockquote>
<br />
Wtedy odezwał się do Bluma wujek ze Stanów. Powiedział mu, że przygotowują dla niego papiery. Mogą być do Urugwaju, do Londynu albo Kanady.<br />
<br />
W dniu, kiedy w Izraelu zaczęła się wojna i zgarniali młodych do wojska, Berel dostał papiery z kanadyjskiej ambasady. Ktoś przekonał go wtedy, że nie może iść na wojnę, bo jest jednym z nielicznych, którzy przeżyli. I tak trafił w 1948 r. do Kanady. <br />
<br />
W 1959 Berel zaczął sprzedawać meble. W latach dziewięćdziesiątych, gdy udzielał wywiadu, jego sklep nadal istniał.<br />
<br />
Aaron Friedental, o którym mówi Blum, był szefem Komitetu Żydowskiego w Ostrowcu. To była organizacja samopomocowa, która należała do sieci ogólnopolskiej i podlegała Centralnemu Komitetowi Żydów w Polsce. Dzięki niej po wojnie Żydzi ostrowieccy ekshumowali wojenne groby żydowskie i zabitych pogrzebali na kirkucie; uruchomili też darmową kuchnię. Więcej informacji na temat tej organizacji i Friedentala można znaleźć w książkach „Żydzi ostrowieccy. Zarys dziejów” i w księdze pamięci Żydów ostrowieckich.<br />
<br />
Wspomniane morderstwo popełnione przez AK po wojnie zdarzyło się w mieszkaniu Fajgi Krongold 12 marca 1945 roku. Dwóch byłych AK-owców zabiło 4 albo 5 osób i kilkoro kolejnych raniło. Powodem napaści miała być plotka, że Fajga Krongold przechowuje listę Polaków, którzy w czasie okupacji przyczynili się do śmierci Żydów. Informacje o tym morderstwie znajdują się w tym samych źródłach, co o Friedentalu.<br />
<br />
<span style="font-size: medium;">Ale informacji o ewakuacji Żydów w tych podstawowych książkach nie spotkałam. Kiedy więc usłyszałam to wspomnienie Bluma po raz pierwszy, nie uwierzyłam. Jak to możliwe? Służby bezpieczeństwa kazały Żydom wyjechać z Ostrowca?</span> Nie dowierzałam też w opowieści Bluma temu, że sam był w centrum tak doniosłych wydarzeń. No i popełnił błąd w dacie - pogrom kielecki to 4 lipca 1946 r., a nie kwiecień.<br />
<br />
A jednak. Potwierdzenie jego wspomnień znalazłam w książce Aliny Całej „Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej. Komisje specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce” (Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 2014). <span style="font-size: medium;">Po pogromie kieleckim "wobec rozprzestrzeniania się psychozy 'mordów rytualnych' zarządzono ewakuację żydowskich mieszkańców Sandomierza i Ostrowca Kieleckiego</span> (ob. Ostrowiec Świętokrzyski)".<br />
<br />
W tej książce znalazłam też szerszy rys tego, co się działo przed wyjazdem Żydów z Ostrowca, czyli latem 1946 roku. Rzecz w tym, że ani morderstwo w mieszkaniu Fajgi Krongold, ani pogrom kielecki nie były odosobnionymi wydarzeniami w regionie. „Na Kielecczyźnie od marca do sierpnia 1945 r. zabito 37 Żydów, a tylko w czerwcu tego roku zginęło ich 13, zazwyczaj przy próbach odzyskiwania swoich domów” - pisze Alina Cała. Podobnie jak w Ostrowcu, w Rzeszowie ocaleni zostali ewakuowani przez mundurowych i uratowani przed gromadzącym się tłumem w nastroju pogromowym, przekonanym że Żydzi zabili chrześcijańskie dzieci na macę. Zdarzało się wyciąganie Żydów z pociągów i mordowanie albo grożenie śmiercią: „na posiedzeniu Centralnego Komitetu Żydów w Polsce 9 VII 1946 jeden z członków Prezydium opowiadał o takim właśnie incydencie, którego doświadczył w pociągu z Wrocławia do Kielc. Koło Skarżyska-Kamiennej z pociągu wyciągnięto kilku Żydów i pobito, a jego samego żołnierze wylegitymowali i przekazali Straży Kolejowej. Dowódca oddziału SOK groził mu śmiercią.” Żydzi bali się, bo widzieli, że powstające, słabe państwo jest bezsilne wobec takich napaści. Ba! Widzieli, że terenowi reprezentanci tego państwa, tacy jak ostrowieccy milicjanci czy SOK-iści pod Skarżyskiem, wcale Żydom pomagać nie chcą. I że być może będą gotowi dołączyć, jak w Kielcach, do tłumu pogromowego.<br />
<br />
Dlaczego Żydzi ewakuowali się najpierw do Łodzi? Większe skupiska ocalałych były bezpieczniejsze, dlatego z miejscowości mniejszych, takich jak Ostrowiec, Żydzi uciekali do większych, takich jak Łódź. Wspomina o tym Cała. Niestety oznaczało to nędzę. Przecież Berel Blum, wyjeżdżając, zostawił swoje powroźnicze maszyny, którymi dotychczas zarabiał na chleb dla siebie i kuzynów.<br />
<br />
Oznaczało też zostawienie całego swojego dotychczasowego życia. Z Ostrowcem wiązało się jego <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/03/zydowska-aleja-spacery-i-kasztany-nad.html" target="_blank">wspomnienie Alei, po której z rodzeństwem spacerował w szabasowe wieczory</a> albo <a href="http://blogwbudowie.blogspot.com/2014/10/72-lata-temu-w-ostrowcu-likwidacja.html" target="_blank">Rynku pełnego ludzi z tobołkami, przez który przeciskał się razem z braćmi w dzień likwidacji getta, gdzie zostali jego młodszy brat i siostra</a>. Może dlatego Blum, wspominając czasy gdy mieszkał w Ostrowcu, czasem zaczyna płakać.<br />
<br />
<span style="font-size: medium;">Ale wiecie, co mnie chyba najbardziej w tym porusza? Że ostrowieccy Żydzi tuż po II wojnie światowej uciekali przed pogromem z Ostrowca do Niemiec.</span><br />
<br />
*<br />
<br />
Dziękuję Julkowi za książkę Aliny Całej, a Zbigniewowi Chuchale - za uwagę o szczekaczkach.<br />
<br />
Wypowiedzi Berela Bluma i zdjęcia pochodzą z pochodzą Archiwum Historii Wizualnej, właścicielem praw autorskich jest USC Shoah Foundation.<br />
Blum, Berel Wywiad 466. Visual History Archive. USC Shoah Foundation. http://sfi.usc.edu. Dostęp: 30 IX 2014 r. Tłum. moje.Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-76970958041382168822014-11-08T14:58:00.000-08:002014-11-08T14:59:26.467-08:00Dwie rozmowy o Żydach ostrowieckichKielecka "Wyborcza" w dzisiejszym weekendowym wydaniu zamieściła wywiad ze mną.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgcGzc1NwN9hhxLQOy0jhq_D69VH2u7p6fqTcvh1vX5MNagd-oi6Dn-982zz4KY7ZUmDn-aCan3Epj4x6LNq85tghdcxXVjGUfRzY3WRAlaFiiTAmzUEJmNiOmuHwqm5QdN3Gchker1GJyL/s1600/Monika+Pastuszko+-++nie+tylko+dom+heinego.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgcGzc1NwN9hhxLQOy0jhq_D69VH2u7p6fqTcvh1vX5MNagd-oi6Dn-982zz4KY7ZUmDn-aCan3Epj4x6LNq85tghdcxXVjGUfRzY3WRAlaFiiTAmzUEJmNiOmuHwqm5QdN3Gchker1GJyL/s1600/Monika+Pastuszko+-++nie+tylko+dom+heinego.jpg" height="320" title="" width="306" /></a></div>
<br />
Wcześniej zaś w <a href="http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/historia/20140827/pastuszko-zydzi-sa-wygumkowani-z-historii-ostrowca" target="_blank">Dzienniku Opinii</a> ukazał wywiad, który przeprowadziła ze mną Agnieszka Wiśniewska z Krytyki Politycznej.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/historia/20140827/pastuszko-zydzi-sa-wygumkowani-z-historii-ostrowca" target="_blank"><img alt="http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/historia/20140827/pastuszko-zydzi-sa-wygumkowani-z-historii-ostrowca" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiE76FcE_2kMHyVKNaUqY3IVs_2Fg78CLJT9klm7AJzJGdUOFjvrnQXTzth1CA50xJ8VOo5yFx-2PO-DMOyNfMe9VFUBfZghY4gAY8SS99yCLy5QpuqmLXn_wCRG7_-cooY1MX3KHoEHSpB/s1600/monika+pastuszko+-+dziennik+opinii+-++screen.jpg" height="179" width="320" /></a></div>
<br />
To tyle autopromo. Następny tekst będzie normalny, przynajmniej jak na ten blog.Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-8260881206443313042014-11-07T17:58:00.000-08:002014-11-07T18:07:59.520-08:00Polin. Muzeum Historii Żydów Polskich. Wątki ostrowieckie<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
Byłam. Zwiedziłam wystawę stałą. Skorzystałam z zaproszenia dla lokalnych organizacji pozarządowych, które działają na rzecz pamięci o Żydach.<br />
<br />
Przede wszystkim: wystawa jest imponująca. I m p o n u j ą c a. Sądziłam, że ludzkość przestała próbować ogarnąć całą wiedzę umysłem, encyklopedią, biblioteką; że od XIX w. godzimy się na fragmentaryczność. Jednak Muzeum Historii Żydów Polskich w dziedzinie, którą się zajmuje, ma właśnie takie aspiracje. I rzeczywiście mam wrażenie, że na wystawie jest wszystko, co być powinno.<br />
<br />
Dyrektor Dariusz Stola na spotkaniu z organizacjami pozarządowymi wspomniał, że muzeum przygotowało już kilkanaście tras po wystawie. I że na wystawie jest dziesięć tysięcy stron tekstu, umieszczonego na multimedialnych urządzeniach, ścianach, obiektach... No właśnie – muzeum jest tak ogromne, że można je zwiedzać jak miasto: oglądasz różne miejsca i budynki, ale i tak masz poczucie, że następnym razem znajdziesz coś, co cię zaskoczy. Możesz też przygotować sobie trasę tematyczną. Kobiety w kulturze żydowskiej, narodziny i śmierć sztetli, żydowski handel. Z tej ogromnej wystawy, której nie da się dobrze poznać nawet w tydzień, możesz sobie ułożyć nową, własną opowieść.<br />
<br />
Muzeum jest skoncentrowane na wiedzy, nie na zabytku. To, co je tworzy, to nie są zabytkowe przedmioty, ustawione chronologicznie w opisanych gablotkach. Jego treścią jest przede wszystkim opowieść, snuta z medialnym rozmachem. Od średniowiecznych fresków po komputerowe gadżety: ściany-ekrany, ekrany dotykowe, gry, projektory. Multimedialność na mnie aż takiego wrażenia nie robi, ale wiem, że to świetne narzędzie edukacyjne dla tych, dla których książka jest medium zbyt nudnym. <br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_GsYEB4ZCmYds_EKlYLSh0y4jmlX2AT9E26O9Ge0K6xcrHSeFH95ZdbLRRaIIQtzsVvzuxsWRjlQ6-g2TXMZzudmPU8fbvLF5RnAkVP7U-b7jgoB8rM6q1LMnifNqyfXqizYH-PqqttVG/s1600/IMG_2765.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_GsYEB4ZCmYds_EKlYLSh0y4jmlX2AT9E26O9Ge0K6xcrHSeFH95ZdbLRRaIIQtzsVvzuxsWRjlQ6-g2TXMZzudmPU8fbvLF5RnAkVP7U-b7jgoB8rM6q1LMnifNqyfXqizYH-PqqttVG/s1600/IMG_2765.JPG" height="200" width="200" /></a><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXFv_pqey9GKPNgK_XoXFqUhXckKw-X75tlZsHw792f8KS284Y3bCJ_XpZnJqEODOwazCaWrXJENHESa_T4m3QItqtttQ8_r9c4IjHMlsxHdXuXVFIcIFLOE94Sd5UoBPLIyRr8YCJzs2u/s1600/gwo%C5%BAdziec.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXFv_pqey9GKPNgK_XoXFqUhXckKw-X75tlZsHw792f8KS284Y3bCJ_XpZnJqEODOwazCaWrXJENHESa_T4m3QItqtttQ8_r9c4IjHMlsxHdXuXVFIcIFLOE94Sd5UoBPLIyRr8YCJzs2u/s1600/gwo%C5%BAdziec.jpg" height="200" width="200" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Opowieść o Żydach polskich jest snuta za pomocą multimediów, ekranów, dźwięków. Ale też za pomocą instalacji scenograficznych, wykonanych historycznymi technikami ciesielskimi czy malarskimi.</td></tr>
</tbody></table>
Mówiąc o medialnym rozmachu, mam na myśli też to, że autorzy skorzystali z setek, jeśli nie z tysięcy możliwości ekspozycyjnych, i dobrali je z dużą wrażliwością. Zdjęcia odpowiedzialnych za Holokaust są odwrócone do ściany – widzimy je tylko w lustrze na ścianie. Bo nie są warci oglądania. Zdjęcia ofiar Holocaustu są zaś eksponowane bez powiększeń, często w rozmiarze zdjęć legitymacyjnych, wglądówek. Bo Holocaust to nie jest temat do efektów wizualnych. Jeśli ludzie na zdjęciu zostałi poniżeni, to niech to malutkie zdjęcie wisi niziutko – tak, żeby odwiedzający musiał się schylić i przyglądać, żeby nie było mu tak wygodnie.<br />
<br />
Powiedziałam, że zabytków tu mało. Rzeczywiście, to jest muzeum opowieści i scenografii. Ale autentyk też jest tu obecny, i to jak! Budynek stoi w sercu dawnej żydowskiej Warszawy i jest rekonstrukcją tego serca. Jedna z instalacji przedstawia przedwojenną ulicę Zamenhofa w skali jeden do jednego. Ta zrekonstruowana ulica biegnie dokładnie tędy, którędy biegła przed wojną... Budynek stoi też w miejscu późniejszego getta. Dokładnie tu, w tym miejscu, ginęli żydowscy powstańcy. Przy wejściu do muzuem umieszczona jest mezuza, wykonana z cegły ruin żydowskich Nalewek.<br />
<br />
<b>Ostrowieckie wątki</b><br />
<br />
Nie byłabym sobą, gdybym na wystawie nie rozglądała się za Ostrowcem. I rzeczywiście nasze miasto pojawia się dwa czy trzy razy.<br />
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Znajdziemy Ostrowiec na imponującej mapie w galerii Paradisus Iudaeorum. Wynika z niej, że<b> w 1765 r.</b> Ostrowiec był jedną z 1200 gmin żydowskich w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ale Żydzi mieszkali w Ostrowcu już 150 lat wcześniej, sprawdziłam w "Żydach ostrowieckich. Zarysie dziejów". W XVII w. istniała już synagoga i cmentarz żydowski. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmmUr5YKlg4Vv0eu7D1zUCzIftEwI7CjwhEckg8s3rO7X7Ebo1rIvomEpCY97cNLfUfNvXkLynUAwIVh_Y9w_-_Gy_8bfe8n1C48O_BgWL-WnAivlaVl50hzE2c0M02d-SF61iyvg4Rc5c/s1600/IMG_2779.JPG" height="240" style="margin-left: auto; margin-right: auto;" width="320" /></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhENbgSRWolt_jTYToI3cjmpKHshfpIMiiCk3oYobtmnfAptoa_DEdEk7LBypqWhX9jGg8hpnHU0Z8mjNiygfDv3V2hCB_8NW2Jxqmud6CyWYaQJqsLtO0vEh1q2GDa9SK4YvWk0b-GwHSm/s1600/IMG_2777.JPG"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhENbgSRWolt_jTYToI3cjmpKHshfpIMiiCk3oYobtmnfAptoa_DEdEk7LBypqWhX9jGg8hpnHU0Z8mjNiygfDv3V2hCB_8NW2Jxqmud6CyWYaQJqsLtO0vEh1q2GDa9SK4YvWk0b-GwHSm/s1600/IMG_2777.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifYD7X8sAwBGOmgemFZ9P3dyBp_JYSkzqbCYec4169UyKR8GjpWR_5uJTh1w0TtbeNIor2nrsPwRIDquSAFkfsyzY1fraaqfdie9-BwBlG65Y9QdJkC8kQY2a4T2BR0fVoM_gZbQU2GbL4/s1600/IMG_2778.JPG" imageanchor="1"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifYD7X8sAwBGOmgemFZ9P3dyBp_JYSkzqbCYec4169UyKR8GjpWR_5uJTh1w0TtbeNIor2nrsPwRIDquSAFkfsyzY1fraaqfdie9-BwBlG65Y9QdJkC8kQY2a4T2BR0fVoM_gZbQU2GbL4/s1600/IMG_2778.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<br />
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;">Skoro <b>o synagodze</b> mowa... Zrekonstruowana drewniana synagoga jest jednym z najbardziej imponujących miejsc wystawy stałej. Podobno większość synagog na wschodzie dzisiejszej Polski, na Ukrainie i Litwie była robiona z drewna. I żadna z nich nie przetrwała wojny. Twórcy wystawy dotarli jednak do technik architektury drewnianej, a następnie zrekonstruowali jedną z dobrze udokumentowanych bożnic – z Gwoźdźca. Dlaczego to jest ważne? Bo ostrowiecka synagoga była drewniana i nie przetrwała wojny... Czy możliwe, żeby jej wnętrze było choć trochę podobne do imponującej synagogi z Gwoźdźca? </class></class></class><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBoDa2T8bZsR0NhZw5-UlbWmHsx9pjqWnv2W_EmoMJwod_EfPc3IXnoPyO9GNFXg42JX2DJ3FVcgXRJuIrDwIomzxuGHY4kFVNR8ZuMTm1XueGSyDIh3Dc7nyfwOjBKR03Py9XnnX7Hc80/s1600/gwo%C5%BAdziec+google+street+view.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"></a></div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://www.google.com/culturalinstitute/asset-viewer/muzeum-historii-%C5%BCyd%C3%B3w-polskich-polin/wAE6GrG-6nU06A" style="margin-left: auto; margin-right: auto;" target="_blank"><img alt="https://www.google.com/culturalinstitute/asset-viewer/muzeum-historii-%C5%BCyd%C3%B3w-polskich-polin/wAE6GrG-6nU06A" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg6TIMevJSw3zsdOXbxmi48ZqxqoVm2Pw16gsqEOicybkjsZvPlH5LkEJdsrq1CgpuEhTQ1XAZF46kkKTKSUZbogyox2sO91XZRwLMcpJkNEHIGxkl64VlxBPnCwUuCHOpuOfVZaQ6QEXnR/s1600/gwo%C5%BAdziec+google+street+view.jpg" height="225" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Zrekonstruowana drewniana bożnica z Gwoźdźca - do obejrzenia <a href="https://www.google.com/culturalinstitute/asset-viewer/muzeum-historii-%C5%BCyd%C3%B3w-polskich-polin/wAE6GrG-6nU06A" target="_blank">przez Google Street View</a>. Ostrowiecka synagoga należała do tego samego typu budowli </td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
Ostrowiec pojawia się także w galerii Zagłada na mapie <b>dystryktu radomskiego Generalnej Guberni</b>. Znajdziemy go też w przygnębiającym spisie <b>gett </b>na ziemiach polskich.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhdMfWNDVo2YTznX0llW3SpqahABAiZ9y1XF98AdZpXROFFztjoZTQvnpUvlVo_UWlRTniGyEHe5N45_zQ_9IJSKIMv_UL2FxD-lSy29ACKMZWHHgwrvdv5OKqdjdQuSD_xppm7CxZrv8Ka/s1600/IMG_2804.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhdMfWNDVo2YTznX0llW3SpqahABAiZ9y1XF98AdZpXROFFztjoZTQvnpUvlVo_UWlRTniGyEHe5N45_zQ_9IJSKIMv_UL2FxD-lSy29ACKMZWHHgwrvdv5OKqdjdQuSD_xppm7CxZrv8Ka/s1600/IMG_2804.JPG" height="320" width="240" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhddb3bwl0IW7Kgd2XjbQ934jRbrBh4N6oCjT5lCWid7sv7MdMtj_CBNiH1FJ9JP6EVkNzN0LSy27BHUaI25YJyrmm57ntCpqy_KGltCoGrSbdF29y3jNb6xj1foGi54q3YqnFkA92Nk9uN/s1600/IMG_2807.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhddb3bwl0IW7Kgd2XjbQ934jRbrBh4N6oCjT5lCWid7sv7MdMtj_CBNiH1FJ9JP6EVkNzN0LSy27BHUaI25YJyrmm57ntCpqy_KGltCoGrSbdF29y3jNb6xj1foGi54q3YqnFkA92Nk9uN/s1600/IMG_2807.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiT2Zf5m3_U6qal0F8gI6GnGy2qsSqcVW6Hq9rb9ZXSXbdTaXwQz75IhA-qOWy28M53KxneoirnqUhcjtwoqVTT9lwjLR9XV_PL_SjxbDXRtPkab6IqVKQt3iAcGg6O6Xn0q__XW__345ek/s1600/IMG_2808.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiT2Zf5m3_U6qal0F8gI6GnGy2qsSqcVW6Hq9rb9ZXSXbdTaXwQz75IhA-qOWy28M53KxneoirnqUhcjtwoqVTT9lwjLR9XV_PL_SjxbDXRtPkab6IqVKQt3iAcGg6O6Xn0q__XW__345ek/s1600/IMG_2808.JPG" height="240" width="320" /></a></div>
<br />
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;">I ostatni wątek z naszych stron. Dyrektor programowa wystawy głównej, <b>prof. Barbara Kirshenblatt-Gimblett</b>, ma opatowskie korzenie. Jej ojciec, Meyer Kirshenblatt, był z Opatowa. Tu urodził się i wychował. Wyemigrował jako 18-latek, w 1934 r. - wtedy mnóstwo osób wyjechało do obu Ameryk, także z Ostrowca. Trafił do Toronto. <br /> </class></class></class></class></class><br />
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;">W 2007 r. ukazała się ich wspólna książka <a href="http://samanthamyers.typepad.com/theycalledmemayerjuly/" target="_blank"><i>They Called Me Mayer July: Painted Memories of a Jewish Childhood before the Holocaust</i></a>. Prof. Kirshenblatt-Gimblett nazywa ją efektem czterdziestoletniej rozmowy ojca i córki. Przez lata Meyer Kirschenblatt wspominał życie opatowskich Żydów; w końcu, po wielu namowach, w 1990 zaczął je malować. Książka składa się zatem z obrazów ojca i anegdotycznych wspomnień, spisanych przez córkę. Poznajecie rynek w Opatowie?</class></class></class></class></class><br />
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjo5p0aKg9dytDXOkLTyBPte4yQJrQ71IoizcmbkgO4RKckT65GTBfop9VAIkSndnVFUM9q10pjDO131wjfxS5FvwgKj9fDtA9kVAWRLQ6t8COR4oMVODyDiAo420ctRloDcCXRRAKEHWQr/s1600/mayer+july+2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjo5p0aKg9dytDXOkLTyBPte4yQJrQ71IoizcmbkgO4RKckT65GTBfop9VAIkSndnVFUM9q10pjDO131wjfxS5FvwgKj9fDtA9kVAWRLQ6t8COR4oMVODyDiAo420ctRloDcCXRRAKEHWQr/s1600/mayer+july+2.jpg" height="400" width="365" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Meyer Kirshenblatt, <i>Market day</i> (<i>Dzień targowy</i>). </td></tr>
</tbody></table>
<br />
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;">Podpis mówi: </class></class></class></class></class></class></class></class></class></class><br />
<blockquote class="tr_bq">
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;">Środa była w Opatowie dniem targowym. Wszyscy czekali na ten dzień z wytęsknieniem. Większość spraw na cały tydzień była załatwiana w środę. Chłopi z bliska i daleka wypełniali miasteczko, aż trzeszczało w szwach. Miasto było przepełnione koniami i furmankami. Niektórzy chłopi przyjeżdżali bardzo wcześnie, żeby moc sobie wybrać dobre miejsce do handlu. Przywozili swoje produkty, żywność i zwierzęta.</class></class></class></class></class></class></class></class></class></class> </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;">
Były trzy miejsca targowe: rynek, mały rynek naprzeciwko naszego domu; targ bydlęcy na targowisku, na obrzeżach miasta, blisko cmentarza żydowskiego. Na rynku sprzedawano drób, płody, surowce i rękodzieło. </class></class></class></class></class></class></class></class></class></class></blockquote>
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;">Źródło i więcej obrazów Meyera Kirshenblatta: </class></class></class></class></class><br /><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><a href="http://www.nyu.edu/classes/bkg/MK/MK_images/pages/marketday.html">http://www.nyu.edu/classes/bkg/MK/MK_images/pages/marketday.html</a>.</class></class></class></class></class></class></class></class></class></class><br />
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"> </class></class></class><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"> </class></class></class></class></class></class></class></class></class></class><br />
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;">I to córka Żyda z Opatowa, która spisywała jego wspomnienia o dniu targowym, tworzyła tę imponującą wystawę w Muzeum Historii Żydów Polskich, która ogarnia całość tysiącletniego życia Żydów w Polsce... Ot, ciekawostka, ale jaka miła.</class></class></class></class></class><br />
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><br /></class></class></class></class></class>
<class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;"><class separator="" style="clear: both; text-align: center;">A wystawę odwiedźcie koniecznie. Najpierw zaś zajrzyjcie przez <a href="https://www.google.com/culturalinstitute/asset-viewer/muzeum-historii-%C5%BCyd%C3%B3w-polskich-polin/wAE6GrG-6nU06A" target="_blank">Google Street View</a>, żeby wiedzieć, co Was czeka. </class></class></class></class></class>Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1060247810501650059.post-30992714572926063732014-10-12T04:33:00.000-07:002014-10-19T06:14:32.934-07:00Mapa likwidacji getta ostrowieckiegoTo, co napisałam w ostatnim poście, przeniosłam na mapę (a przy okazji przetłumaczyłam na angielski). <br />
<br />
<iframe height="408" src="https://www.google.com/maps/d/embed?mid=zsTOiR-aGahY.kXhUkPkafxJc" width="544"></iframe><br />
<a href="https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=zsTOiR-aGahY.kXhUkPkafxJc">Likwidacja getta w Ostrowcu Świętokrzyskim // The liquidation of the Ostrowiec ghetto</a><br />
<br />
I znów mam wiele pytań: którędy przez Ostrowiec szedł marsz, ostatni marsz 11
tysięcy ostrowczan prowadzonych na śmierć? Którędy doszli z Sienkiewicza do
skrzyżowania Alei z Kilińskiego (tu widział ich Stanisław Kosicki)? Gdzie
wsiadali do pociągów? Tam, gdzie dużo bocznic? Tu, gdzie dzisiejsze perony? A może gdzieś przy hucie? <br />
<br />
Ten marsz, te pociągi - <b>to było dokładnie 72 lata temu</b>. 12 października 1942.<br />
<br />
Przypomnę więc, jak to wyglądało. Opisuje AK-owiec Stanisław Kosicki w książce "Wojna, wojna, wojenka":<br />
<blockquote class="tr_bq">
I
nadszedł dzień, gdy od rana zaczęto przeganiać Żydów na rampę kolumnami
po kilkaset osób przez całe miasto, głównymi ulicami. Musieli iść w
szyku trójkowym, po wojskowemu. Zwykle przody tych kolumn utrzymywały,
jako tako, ten narzucony szyk, lecz w ogonie wlokły się luźne grupki,
głównie starsi, chorzy, zniedołężniali, wycieńczeni głodem, wprost
słabi. Jedni pomagali drugim. Coraz to ktoś upadł, pomagano mu stanąć na
nogach i wlec się dalej. Nierzadko osuwał się samotny, któremu nikt nie
towarzyszył. Starał się podnieść. Rzadko skutecznie. Pędzone kolumny
otaczali Szaulisi z karabinami w rękach. Kto odstawał od kolumny żegnał
się z życiem. Strzał skracał mękę, dawał wyzwolenie. Huk strzału, a
licznie strzelano, podrywał innych, wykrzesywał z nich resztki sił.
Rwali do przodu, podbiegali, krzyk i lament niósł się daleko. Za chwilę
znów przystawali, tracąc siły i nadzieję. Widziałem padających na
kolana. Nieruchomieli w tej pozycji w oczekiwaniu na zbawienną kulę.
Wokół kolumny biegali podochoceni alkoholem Szaulisi, bili pejczami i z
lubością mierzyli do maruderów. Chodnikami szli nieliczni esesmani,
szupowcy, gestapowcy w uniformach i po cywilnemu. Zatrzymywali się
zapalali papierosy, wymieniali uwagi. Lecz do pędzenia i zabijania się
nie wtrącali. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Za
kolumną pozostawały na jezdni ciemne plamy trupów, kałuże krwi i
dziesiątki waliz, kufrów, paczek, zawiniątek, tobołów, wypełnionych
worków. Wzdłuż domów przemykali nieliczni przechodnie, niemi i bezsilni
świadkowie tego marszu na spotkanie śmierci, wprost mordu. Nie brakowało
gapiów. Ja też do nich należałem. Gdy nas zawiadomiono co się dzieje,
natychmiast wybiegliśmy z biura. Staliśmy przy rogu ulicy Kilińskiego.
Kolumny ciągnęły Aleją Trzeciego Maja, w stronę mostu na Kamiennej i
dalej wzdłuż torów, do podstawionych tam wagonów. Pędzeni Żydzi śpiewali
pieśni, można domyślać się, że nabożne. Zagłuszały je lament, jęki,
wrzaski oprawców. Cichło w chwilach strzałów, lecz już po chwili znowu
intonowano gremialny śpiew. Widziałem też, jak po przejściu takiej
kolumny, ludzie wbiegali na jezdnię i w pośpiechu podejmowali porzucone
dobro. Pewnie, aby przechować?... Eskortujący, ani gestapowcy nie
zwracali na to uwagi. </blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Tego dnia pędzono ludzi aż do zmroku. I
wiem jedno: widoku tego nie pozbędę się do końca mych dni. Zadomowił się
w świadomości i wielokrotnie powraca, jak dopiero co przeżyty koszmar. </blockquote>
(Cytat dzięki blogowi <a href="http://zydowskiostrowiec.blogspot.com/2014/06/wojna-wojna-wojenka-stanisaw-kosicki.html">Żydowski Ostrowiec</a>.)<br />
<br />
Szaulisi to litewska organizacja paramilitarna. W czasie wojny kolaborowała z hitlerowcami. Szaulisi asystowali przy likwidacji gett w wielu miastach Generalnej Guberni, w tym w Ostrowcu.<br />
<br />
Ciekawa jest też rola ostrowczan - gapiów, którzy "w pośpiechu podejmowali porzucone dobro. Pewnie, aby przechować". Sądzę, że to z powodu tego dobra porzuconego i podjętego, "pewnie, aby przechować" - nie tylko tobołków, ale też domów i warsztatów - mamy problemy z pamięcią o żydowskich ostrowczanach. Ale to temat na osobny artykuł.Monika Pastuszkohttp://www.blogger.com/profile/00509657534083509428noreply@blogger.com1